Kilkuletnie prace nad wdrożeniem przepisów chroniących tzw. sygnalistów zostały zakończone na szczeblu unijnym. 7 października Rada Europejska zatwierdziła dyrektywę w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii („Dyrektywa”). Jest to przełomowy krok w kierunku ochrony sygnalistów, czyli osób zgłaszających nieprawidłowości bądź wątpliwości etyczne w kontekście związanym z pracą, bowiem dotychczasowy mechanizm ochrony sygnalistów funkcjonujący w Unii Europejskiej jest rozproszony między państwami członkowskimi i niejednolicie stosowany w poszczególnych obszarach polityki.

Zgodnie ze stanowiskiem organów unijnych, konsekwencje ujawnianych przez sygnalistów naruszeń prawa Unii, które wywierają skutki o zasięgu transgranicznym pokazują niewystarczający poziom ochrony w określonym państwie członkowskich, którego następstwem może być nie tylko niekorzystny wpływ na funkcjonowanie polityki UE w tym państwie, ale także innych państw jak i Unii jako całości.

Unijne przepisy ustalają wspólne minimalne normy ochrony osób zgłaszających działania niezgodne z prawem lub przykłady nadużywania prawa. Do państw członkowskich będzie należeć określenie ostatecznych granic i norm tej ochrony. Zapewnienie sygnalistom ochrony jest również konieczne do usprawnienia egzekwowania prawa UE w zakresie zamówień publicznych, dlatego również w tym obszarze należało rozwiązać problem niewystarczająco skutecznego egzekwowania przepisów w dziedzinie zamówień publicznych przez organy publiczne i niektóre podmioty świadczące usługi użyteczności publicznej przy dokonywaniu zakupu towarów i usług oraz zlecaniu wykonania prac.

Wśród najważniejszych założeń Dyrektywy, należy wyróżnić wzmocnienie prawa do zawiadamiania mediów o zagrożeniach dla dobra publicznego, zakaz represji wobec sygnalistów oraz zabezpieczenie przed ich zawieszeniem w pracy, degradacją, zastraszaniem i mobbingiem, czy wyrządzeniem takim osobom szkody.

I. Obowiązki państw członkowskich

Przede wszystkim jednak, ochrona sygnalistów zaproponowana w treści Dyrektywy wymienia środki ochrony i pomocy, które państwa członkowskie UE będą musiały wdrożyć. Zgodnie z art. 15 Dyrektywy, państwa członkowskie zobowiązane są m. in. do zapewnienia dostępu do informacji i porad prawnych nt. procedur i środków ochrony prawnej, które mają na celu ochronę przed odwetem. Jednocześnie, osoby zgłaszające powinny mieć zapewniony dostęp do pomocy ze strony właściwych krajowych organów. Dyrektywa zapewnia również anonimowość osób zgłaszających.

W celu zapewnienia skuteczności przepisów wdrażanych na gruncie krajowym, państwa członkowskie są zobowiązane również do ustanowienia skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających środków karnych wobec osób, które m. in. utrudniają zgłaszanie nieprawidłowości, podejmują działania odwetowe przeciwko takim osobom, czy też naruszają obowiązek zachowania anonimowości zgłaszających. Państwa członkowskie zobowiązane są również do dopilnowania, aby właściwe organy rejestrowały każde przyjęte zgłoszenie.

II. Obowiązki podmiotów prywatnych i publicznych

Należy podkreślić, że obowiązki nałożone przez przepisy Dyrektywy na kraje unijne mają odniesienie także względem podmiotów prawnych zarówno w sektorze publicznym jak i prywatnym.

Zgodnie z treścią art. 4 Dyrektywy, podmioty te powinny ustanowić wewnętrzne kanały zgłaszania nieprawidłowości oraz wewnętrzne procedury przyjmowania zgłoszeń i podejmowania działań następczych w związku ze zgłoszeniami, po przeprowadzeniu, w stosownych przypadkach, konsultacji z partnerami społecznymi. Takie kanały i procedury powinny umożliwić pracownikom podmiotu dokonywanie zgłoszeń.

Dyrektywa jednocześnie ustanawia katalog podmiotów kwalifikujących się jako podmioty publiczne i prywatne.
I tak, podmiotami prywatnymi w rozumieniu przepisów Dyrektywy są:
– prywatne podmioty prawne zatrudniające co najmniej 50 pracowników;
– prywatne podmioty prawne o rocznym obrocie handlowym lub rocznej sumie bilansowej w wysokości co najmniej 10 mln EUR;
– prywatne podmioty prawne dowolnej wielkości prowadzące działalność w obszarze usług finansowych lub podmioty narażone na ryzyko związane z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, zgodnie z uregulowaniami zawartymi w aktach Unii, o których mowa w załączniku.

Wdrożenie procedur zapewniających ochronę i skuteczność sygnalistów jest szczególnie istotne również wśród podmiotów publicznych – zarówno na szczeblu lokalnym, regionalnym jak i krajowym. Dlatego też, katalog podmiotów publicznych objętych przepisami Dyrektywy obejmuje:
– administrację państwową;
– administrację regionalną i wydziały regionalne;
– gminy powyżej 10 000 mieszkańców;
– inne podmioty podlegające prawu publicznemu.

***

Zgodnie z dyspozycją przepisów Dyrektywy, państwa członkowskie mają dwa lata na wdrożenie przepisów o ochronie sygnalistów.
(link do treści Dyrektywy: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=COM:2018:0218:FIN)

autor: Joanna Nowak, Wawrzynowicz i Wspólnicy Sp. k.