Komisja Środowiska, Zmiany Klimatu i Energii (ENVE) Europejskiego Komitetu Regionów podczas 23. posiedzenia postawiła przed sobą nowe cele zawarte w projektach opinii „Czysta planeta dla wszystkich – Europejska długoterminowa wizja strategiczna dobrze prosperującej, nowoczesnej, konkurencyjnej i neutralnej gospodarki” oraz „Wielopoziomowe sprawowanie rządów i współpraca międzysektorowa w walce z ubóstwem energetycznym”. Wśród najważniejszych znalazły się zniesienie ubóstwa klimatycznego w państwach i regionach oraz osiągnięcie globalnego stanu czystej planety.

W pierwszej kolejności członkowie przyjęli projekt opinii Komisji Środowiska, Zmiany Klimatu i Energii – Czysta planeta dla wszystkich – Europejska długoterminowa wizja strategiczna dobrze prosperującej, nowoczesnej, konkurencyjnej i neutralnej gospodarki.

Opinię otwiera nakreślenie głównego celu przedsiębranej strategii, jakim jest utrzymanie globalnego ocieplenia na poziomie 1,5⁰C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej.  W związku z tym Komisja Europejska ma zaproponować ramy prawne dotyczące klimatu i energii, uwzględniając m.in. aspekty zdrowotne, środowiskowe, gospodarcze i społeczne. Podnosi się tu także konieczność ustanowienia wielopoziomowej platformy dialogu, jak również zapewnienia harmonizacji krajowych planów działania w dziedzinie energii i klimatu z planem paryskim oraz strategią na 2050 rok. Nieodzownym w realizacji przedmiotowej strategii wydaje się być także utworzenie europejskiego obserwatorium dla regionów i obywateli znajdujących się w trudnej sytuacji. Dzięki przeprowadzanym tam badaniom, z uwagi na swoistość obszarów europejskich, możliwe będzie dostosowanie strategii neutralności klimatycznej do każdego regionu.

W drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej bardzo istotną rolę odegrać mają organy publiczne, w tym lokalne. Ponad wszystkie stawiane przed nimi priorytety przedkłada się ten dotyczący uzyskania efektywności energetycznej przy jednoczesnym zachowaniu równości wszystkich osób wobec dostępu do usług energetycznych. Nadto ENVE stawia przed organami zadanie przyczynienia się do osiągnięcia 27 – procentowego udziału energii ze źródeł odnawialnych na szczeblu UE. Wśród przedstawionych zaleceń znajdują się także ustanowienie lokalnych społeczności energetycznych oraz wspieranie dekarbonizacji. Znacząca rola organów lokalnych i regionalnych zostaje podkreślona także we wdrażaniu zrównoważonej mobilności ludzi i towarów. Miałoby to nastąpić poprzez finansowanie i wpieranie przejścia na środki transportu nie-prywatnego na każdym szczeblu. Tym samym akcentuje się potrzebę dekarbonizacji transportu przez rozwój odpowiedniej infrastruktury oraz dostawę energii z ekologicznych i zdywersyfikowanych źródeł.

W kwestii osiągnięcia neutralności klimatycznej systemu gospodarczego podnosi się przede wszystkim konieczność wprowadzenia jednolitych kryteriów dotyczących utraty statusu, unieszkodliwiania i odzyskiwania odpadu oraz zmniejszenia emisji zanieczyszczeń. Nie można przy tym pominąć obligatoryjności zapewnienia w regionach przemysłu energochłonnego i infrastruktury energetycznej kompleksowej transformacji energetycznej wraz z ograniczaniem lub rekompensatą skutków społecznych i środowiskowych. Jednocześnie ENVE zaznacza, że przedmiotowa neutralność mogłaby zostać osiągnięta m.in. poprzez wdrożenie dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych i dokumentów referencyjnych BAT dla każdego sektora produkcyjnego oraz systemów certyfikacji środowiskowej EMAS i ISO.

Celem aktualizacji unijnej strategii dotyczącej biogospodarki ENVE apeluje o wspieranie rozwoju systemów produkcji umożliwiających zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych. Kluczowa rola zostaje przypisana obszarom zieleni miejskiej i wiejskiej w walce ze zmianą klimatu. Komisja środowiska wzywa władze lokalne i regionalne do realizacji rozporządzeń związanych z redukcją i pochłanianiem gazów cieplarnianych wytwarzanych podczas użytkowania gruntów i lasów oraz wyznaczenia celów redukcji emisji do 2030 r. Podkreślona zostaje kompetencja miast i regionów do gromadzenia danych koniecznych do inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych (obszary wskazane w rozporządzeniach LULUCF i ESR). Wskazuje się potrzebę ciągłego rozwoju technik i technologii służących m.in. całkowitemu odzyskiwaniu masy i energii oraz rekompensaty emisji dwutlenku węgla przez naturalne systemy ekologiczne przy użyciu technik odpowiednich (np. CCS).

Dla osiągnięcia neutralności klimatycznej niezbędne pozostaje przyjęcie planu działań na rzecz finansowania zrównoważonego rozwoju, opublikowanego przez Komisję w 2018 roku. Postuluje się zwiększenie wydatków UE na rzecz klimatu do co najmniej 30 % poprzez wdrożenie zobowiązań podjętych w ramach porozumienia paryskiego – m.in. długoterminowe finansowanie przez rządy państwowe. Za nieodzowne uznano sformułowanie jasnych i jednolitych przepisów dotyczących zamówień publicznych i procedur prawnych, a mających na celu pobudzenie inwestycji Nadto ENVE wykazuje chęć otwarcia się na inwestorów prywatnych w osiąganiu wspólnych celów dotyczących klimatu i zrównoważenia środowiskowego oraz przyjmuje utworzenie funduszu na rzecz innowacji.

W podsumowaniu opinii stwierdzono, iż realizacja 17 celów zrównoważonego rozwoju oraz porozumienia paryskiego powinna nastąpić we współpracy z organami lokalnymi i regionalnymi. Wystąpiono również z wnioskiem o przyznanie jednemu z przedstawicieli Komitetu Regionów roli obserwatora we wszystkich pracach przygotowawczych organów UNFCCC – by mieć pewność, że potrzeby organów lokalnych i regionalnych zostaną uwzględnione.

Na tym samym posiedzeniu Europejski Komitet Regionów przyjął również projekt drugiej opinii, dotyczącej Wielopoziomowego sprawowania rządów i współpracy międzysektorowej w walce z ubóstwem energetycznym.

Tytułem wstępu ENVE podaje, iż koniecznym jest wzięcie pod uwagę skutków społecznych w procesie kształtowania polityki w dziedzinie energii i klimatu, teraz i w przyszłości. Komitet Regionów zauważa zadowalające zahamowanie rozwoju zjawiska ubóstwa energetycznego. Jednak w dalszym ciągu podkreśla on konieczność dostosowania zbioru przepisów regulujących kwestię czystej energii do sytuacji poszczególnych regionów oraz przyjęcie globalnego, przekrojowego podejścia.

W opinii przytoczona została definicja ubóstwa energetycznego przyjęta w ramach Porozumienia Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii – jest to sytuacja, w której gospodarstwo domowe lub osoba nie ma możliwości uzyskania podstawowych usług energetycznych zapewniających godny poziom życia ze względu na połączenie niskiego dochodu, wysokich wydatków na energię i niskiej efektywności energetycznej mieszkań.

W ramach zwalczania ubóstwa energetycznego zasadniczym jest uwzględnienie różnych aspektów społecznych, technicznych, ekonomicznych i budżetowych składających się na konkretną sytuację osoby dotkniętej. Globalne podejście powinno realizować się także w działaniach zarówno na szczeblu lokalnym, jak i europejskim poprzez wymianę doświadczeń.

W kwestii konkretnych działań ku zniesieniu ubóstwa energetycznego na pierwszym miejscu stawia się zagwarantowanie dostępu do energii. W związku z tym zadanie jakie stoi przed instytucjami UE to zadbanie o zagwarantowanie prawa do energii po przystępnej cenie, w tym ustanowienie moratorium na przerywanie lub zawieszenie świadczenia usług publicznych z powodu zalegania z płatnością. Komisja zamierza w ten sposób przeciwdziałać sytuacji, w której gospodarstwa domowe zostają pozbawione podstawowych dostaw ciepła lub chłodzenia w gospodarstwach domowych Ponadto istotnym celem pozostaje też zapewnienie darmowego i niezależnego doradztwa dla ludności w dziedzinie energii ze strony samorządów terytorialnych.

Zaakcentowana została, tak jak i w pierwszej opinii, wyjątkowa pozycja władz lokalnych i regionalnych jako odgrywających główną rolę w walce z ubóstwem energetycznym. Stwierdzono również, że jednym z głównych zadań powyższych władz, oprócz wdrożenia globalnego podejścia, jest poprawa efektywności energetycznej budynków – nie tylko mieszkań socjalnych. W przedmiotowej opinii wykazuje się potrzebę remontowania corocznie 3 % budynków należących do rządów centralnych państw członkowskich celem poprawy ich efektywności energetycznej. Sprawozdawczyni stwierdza, że władzom lokalnym i regionalnym państw członkowskich zalecono zdefiniowanie minimalnych norm charakterystyki energetycznej dla budynków publicznych oraz dla lokatorskich budynków mieszkalnych, niezależnie od osoby właściciela.

ENVE przypomniała, iż Porozumienie Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii uznało kwestię ubóstwa energetycznego za trzeci filar swej działalności, stając się w ten sposób siłą napędową dla utrzymania tej problematyki jako przedmiotu zainteresowania i dla poszukiwania rozwiązań.

Komitet Regionów akcentując znaczenie dokładnego zdefiniowania i zmierzenia zjawiska ubóstwa energetycznego dla planowania i wdrożenia odpowiednich rozwiązań z zakresu polityki publicznej zaznacza, że przewidziany okres istnienia Obserwatorium Ubóstwa Energetycznego wdrożonego przez Komisję Europejską dobiega końca. Apeluje jednocześnie, by KE zastanowiła się nad przedłużeniem jego działalności wraz z poszerzeniem zadań przed niego stawianych.

Autor: Barbara Wojciechowska, Wawrzynowicz i Wspólnicy sp.k.