Ministerstwo Energii przedłożyło dziś do konsultacji projekt Polityki energetycznej Polski do 2040 r. (PEP2040). W Polityce przedstawiono 8 kierunków rozwoju polskiej energetyki:

• optymalne wykorzystanie własnych zasobów energetycznych,
• rozbudowa infrastruktury wytwórczej i sieciowej energii elektrycznej,
• dywersyfikacja dostaw gazu i ropy oraz rozbudowa infrastruktury sieciowej,
• rozwój rynków energii,
• wdrożenie energetyki jądrowej,
• rozwój odnawialnych źródeł energii,
• rozwój ciepłownictwa i kogeneracji,
• poprawa efektywności energetycznej gospodarki.

PEP2040 w ramach każdego kierunku wskazuje działania, które powinny być zrealizowane, oraz odpowiedzialne za nie jednostki. Poniżej przedstawiono krótkie omówienie wybranych zagadnień przedstawionych ramach każdego z wyżej wymienionych kierunków.

Optymalne wykorzystanie własnych zasobów energetycznych

W zakresie wykorzystania własnych zasobów energetycznych, PEP2040 zaznacza, że potrzeba dywersyfikacji struktury wytwarzania energii elektrycznej będzie przyczyniać się do zmniejszenia roli węgla w bilansie energetycznym kraju, jednak bezwzględne (ilościowo) wykorzystanie tego surowca przez energetykę zawodową w perspektywie najbliższych kilkunastu lat nie ulegnie znaczącym zmianom. Przy tym należy ograniczyć import węgla kamiennego do Polski i oprzeć się na wykorzystaniu zasobów krajowych, przy jednoczesnym zwiększeniu konkurencyjności cen. Racjonalność wydobycia i wykorzystania węgla kamiennego ma być zapewniona m.in. przez zapewnienie rentowności sektora górnictwa, w szczególności poprzez optymalizację kosztów jego funkcjonowania czy zmiany w systemie sprzedaży węgla powodujące wzrost efektywności struktury sprzedaży i zastosowanie nowych technologii. PEP2040 akcentuje również racjonalną gospodarkę otwartych złóż i otwierania nowych złóż, racjonalną dystrybucję surowca, wykorzystanie lub sprzedaż ubocznych produktów wydobycia (metanu, wodoru, kopalin) oraz innowacji w wydobyciu i wykorzystaniu surowca.

W przypadku węgla brunatnego wskazano, że dokończona zostanie eksploatacja otwartych złóż. Za perspektywiczne uznano złoża Złoczew oraz Ościsłowo, a w dalszej kolejności Gubin. Dla zagospodarowania nowych złóż kluczową rolę odegrać ma rozwój nowych technologii, w szczególności wykorzystanie syngazu.

Oczekuje się również wzrostu zapotrzebowania na gaz ziemny, który oprócz tradycyjnych metod jego pozyskiwania, wydobywany ma być także za pomocą metod niekonwencjonalnych, tj. z pokładów węglowych (odmetanowanie), choć nadal głównym sposobem pokrycia tego zapotrzebowania będzie import.

Rozbudowa infrastruktury sieciowej i wytwórczej energii elektrycznej

Jak wskazuje PEP2040, w najbliższych kilkunastu latach (zwłaszcza po 2029 r.) z systemu wycofana zostanie znaczna część obecnie eksploatowanych jednostek wytwórczych, przewyższająca ilość mocy będących aktualnie w budowie. Sposób rozbudowy systemu będzie musiał sprostać wyzwaniom takim jak: polityka klimatyczno-energetyczna Unii Europejskiej, inne zobowiązania międzynarodowe oraz wdrażanie gospodarki niskoemisyjnej, ograniczona dostępność surowców kopalnych oraz potrzeba dywersyfikacji struktury wytwarzania energii czy zaburzenia i zmiany na rynku OZE.

W Polityce założono między innymi, że:

• Polska będzie dążyć do zapewnienia możliwości pokrycia zapotrzebowania na moc własnymi surowcami i źródłami, z uwzględnieniem możliwości wymiany transgranicznej,
• wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną zostanie pokryty przez źródła inne niż konwencjonalne elektrownie węglowe,
• rozbudowę stabilnych mocy wytwórczych zapewni wdrożenie rynku mocy. Na podstawie analiz bilansowych oraz prognoz rozwoju rynku, na dwa lata przed ostatnią aukcją główną rynku mocy (2024 r.) Minister Energii podejmie decyzję czy wymagana jest kontynuacja funkcjonowania rynku mocy,
• rozwój technologii magazynowania energii (w tym rozwój elektromobilności) będzie mieć kluczowe znaczenie dla zmiany kształtu rynku energii, w szczególności dla roli OZE w bilansie elektroenergetycznym,
• ograniczenie emisji zanieczyszczeń z sektora elektroenergetycznego będzie następować poprzez modernizację jednostek wytwórczych energii elektrycznej, wdrożenie energetyki jądrowej, wykorzystanie OZE i poprawę efektywności energetycznej,
• roczne zużycie węgla kamiennego w energetyce zawodowej nie będzie zwiększane, ale ze względu na wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną zmieni się udział węgla w strukturze. Łączny udział węgla w wytwarzaniu energii elektrycznej będzie kształtował się na poziomie ok. 60% w 2030 r.,
• inwestycje w nowe bloki węglowe podejmowane po 2025 r. będą oparte o wytwarzanie w skojarzeniu lub inną technologię spełniającą standard emisyjny na poziomie 450 kg CO2 na MWh wytworzonej energii,
• 2033 r. uruchomiony zostanie w Polsce pierwszy blok pierwszej elektrowni jądrowej (o mocy ok. 1-1,5 GW). W latach 2033-2039 r. zbudowane zostaną 4 bloki jądrowe o całkowitej mocy ok. 4-6 GW, dwa kolejne w latach 2041 i 2043.

W Polityce określono również dokładne cele w zakresie rozwoju infrastruktury sieciowej. Wskazano między innymi, że do 2025 r. wskaźniki jakości dostaw energii tj. czas i częstość trwania przerw w dostawach (SAIDI, SAIFI) powinny osiągnąć poziom średniej w UE, zaś 85% umów przyłączeniowych powinno być realizowanych w 6 miesięcy, a w perspektywie 2022 r. ustalono stopień odtworzenia infrastruktury na poziomie ok. 1,4% rocznie

Dywersyfikacja dostaw ropy i rozbudowa infrastruktury sieciowej

Obowiązujący kontrakt jamalski skończy się w 2022 r., dlatego działania mające na celu realną dywersyfikację dostaw muszą zostać zrealizowane przed rozpoczęciem roku gazowego 2022/2023. Dalsza dywersyfikacja kierunków i źródeł dostaw gazu odbywać się będzie poprzez realizację dwóch kluczowych projektów – (I) budowę Bramy Północnej (budowa połączeń Norwegia-Dania (Nordic Pipe – Tie-in), Dania-Polska (Baltic Pipe) oraz rozbudowa duńskiego systemu przesyłowego oraz rozbudowa terminalu LNG) oraz (II) rozbudowę połączeń z państwami sąsiadującymi (Słowacją, Litwą, Czechami, Ukrainą).

Rozbudowa krajowego systemu przesyłowego gazu w perspektywie najbliższych lat (do 2022 r., z perspektywą 2027 r.) skupić się ma na rozwoju sieci w zachodniej, południowej i południowo-wschodniej części Polski (od Świnoujścia do połączeń z Czechami, Słowacją, Ukrainą) oraz w północno-wschodniej części Polski. Drugim elementem rozwoju sieci krajowej jest rozbudowa w zakresie dystrybucji. Aktualnie Polska jest zgazyfikowana w 58%, celem na 2022 r. jest zapewnienie dostępu do gazu w 61% gmin

W zakresie ropy naftowej, aby zapewnić techniczne możliwości zróżnicowania źródeł dostaw tego surowca (tym samym zróżnicowanej gatunkowo) do krajowych rafinerii konieczna jest rozbudowa naziemnej infrastruktury magazynowej. Najistotniejszym zadaniem w tym zakresie jest zwiększenie aktualnej zdolności magazynowej bazy w Górkach Zachodnich (koło Gdańska) oraz rozbudowa Terminala Naftowego w Gdańsku. W  planach operatora (PERN S.A.) uwzględniono rozbudowę tych pojemności łącznie o 0,55 mln m3, do poziomu 1,85 mln m3 w perspektywie 2020 r. Konieczne będzie także odpowiednie dopasowanie do rozwijającego się rynku pojemności magazynowych paliw ciepłych.

Rozwój rynków energii

Zgodnie z założeniami PEP2040, rozwój rynku energii elektrycznej wymaga wzmocnienia pozycji konsumenta energii elektrycznej poprzez m.in.: poszerzenie polityki informacyjnej, wyposażenie 80% gospodarstw domowych w inteligentne liczniki do 2026 r., dopuszczenie odbiorców do rynków, czyli do generowania energii, sprzedaży oraz świadczenia usług DSR oraz rozwój i upowszechnianie usług agregacji. Ponadto, dla pełnej konkurencyjności wdrożony zostanie obowiązek zawierania umów z konsumentami wyłącznie na podstawie generalnych umów dystrybucji (GUD).

W zakresie rozwoju rynku gazu ziemnego omówiono dotychczas przyjęte rozwiązania i wskazano, iż konieczny jest dalszy rozwój giełdy gazu ziemnego oraz platformy obrotu giełdowego

W przypadku rynku paliwowo-rafineryjnego, w PEP2040 założono, że  działalność spółek rafineryjnych powinna być skoncentrowana na produkcji i obrocie paliwami (działalność podstawowa), a pojemności magazynowe wykorzystywane do celów własnych – jak podniesiono, aktualnie rafinerie posiadają istotną część infrastruktury magazynowej, co utrudnia kontrolę państwa w tym aspekcie. Zgodnie z założeniami Polityki, pełną kontrolę nad aktywami kluczowymi dla bezpieczeństwa paliwowego w zakresie transportu rurociągowego oraz magazynowego ropy i paliw musi pełnić spółka Skarbu Państwa. Co więcej, w celu optymalnej organizacji budowy i wykorzystania powstających podziemnych pojemności magazynowych (kawern) na węglowodory (ropa i  gaz ziemny) oraz skoordynowania związanej z tym gospodarki solankowej za realizację budowy pojemności kawernowych odpowiedzialny będzie także jeden podmiot – operator gazociągów przesyłowych. Ponadto dla zwiększenia pozycji na rynku międzynarodowym połączone zostaną dwa największe podmioty sektora paliwowego.

Wdrożenie energetyki jądrowej

Uruchomienie pierwszego bloku (o mocy ok. 1-1,5 GW) pierwszej elektrowni jądrowej przewidziano w PEP2040 na 2033 r. W kolejnych latach planowane jest uruchomienie kolejnych pięciu takich bloków (do 2043 r.). Terminy te wynikają z bilansu mocy w krajowym systemie elektroenergetycznym. Bez dodatkowych inwestycji w nowe źródła energii właśnie w tym czasie wystąpią dalsze ubytki w pokryciu wzrostu zapotrzebowania na moc, wynikające z wyeksploatowania istniejących jednostek wytwórczych, zwłaszcza węglowych. Jednocześnie pozwoli to na oczekiwane ograniczenie globalnej emisji zanieczyszczeń powietrza (zarówno CO2, jak i innych np. NOX, SOX) z sektora energii.

Rozwój OZE

PEP2040 zakłada, że udział OZE w ciepłownictwie i chłodnictwie będzie zwiększał się o około 1-1,3 pkt proc. rocznie. Do wytwarzania OZE w tym podsektorze przyczyni się wykorzystanie energii z biomasy i biogazu, energii geotermalnej, pomp ciepła i energii słonecznej, natomiast w przypadku elektroenergetyki będą to: energia słoneczna, energia wiatru na morzu i lądzie, energia z biomasy i biogazu oraz hydroenergia.

Ponadto, aby zapewnić lepsze warunki funkcjonowania odnawialnych źródeł energii w KSE, w przypadku wykorzystania energii z OZE na potrzeby własne (prosumenci indywidualni oraz przemysłowi) należy dążyć do sytuacji, w której nadwyżki energii wprowadzane są do magazynu energii, lub sprzedawane lokalnie, co powinno zminimalizować potrzeby zewnętrzne prosumenta w okresie niesprzyjających warunków atmosferycznych bądź poprawić rentowność instalacji przy ograniczeniu negatywnego oddziaływania na sieć elektroenergetyczną. W wykorzystaniu terytorialnym kluczowe znaczenie posiadać ma rozwój klastrów energii (obszar pięciu sąsiadujących gmin lub powiatu) i spółdzielni energetycznych.

Rozwój ciepłownictwa i kogeneracji

Zgodnie z PEP2040, aktualnie obwiązek opracowywania dokumentów planistycznych dotyczących zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe jest wykonywany jedynie przez ok. 20% gmin. Konieczne jest zaktywizowanie gmin, powiatów oraz województw do planowania energetycznego skutkujące przede wszystkim racjonalną gospodarką energetyczną oraz rozwojem czystych źródeł energii i poprawą jakości powietrza. Pokrycie potrzeb cieplnych powinno odbywać się przede wszystkim poprzez wykorzystanie ciepła systemowego.

Dążenie do rozbudowy ciepłownictwa, a przede wszystkim do budowy efektywnych energetycznie systemów ciepłowniczych będzie osiągane przede wszystkim przez rozwój kogeneracji, zwiększenie wykorzystania OZE i odpadów w ciepłownictwie systemowym, uciepłownienie elektrowni, modernizację i rozbudowę systemu dystrybucji ciepła i chłodu, popularyzację magazynów ciepła i inteligentnych sieci.

Poprawa efektywności energetycznej gospodarki

W PEP2040 wyszczególniono działania w zakresie poprawy efektywności energetycznej dla poszczególnych działów gospodarki.

W przypadku sektora energetycznego działania te polegać mają na poprawie sprawności istniejących źródeł konwencjonalnych, poprawie sprawności przesyłu, magazynowaniu, wykorzystaniu inteligentnych rozwiązań, zwiększeniu produkcji z rozproszonych źródeł energii czy zwiększeniu produkcji systemowej OZE. W przypadku gospodarstw domowych mają to być przede wszystkim termomodernizacja budynków, odzysk ciepła w wentylacji i zastosowanie energetycznych sprzętów i oświetlenia. Podobne działania przewidziano także dla sektora usług publicznych i komercyjnych. W przypadku transportu, poprawa efektywności energetycznej ma zostać osiągnięta przede wszystkim przez rozwój elektromobilności.

Autor: Dagmara Dragan, Adam Wawrzynowicz – radca prawny, Wawrzynowicz i Wspólnicy Sp.k.