Projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie przyjęcia Strategii dla ciepłownictwa do 2030 r. z perspektywą do 2040 r. został opublikowany w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów 10 września 2021 r., a planowany termin jego przyjęcia wyznaczono na IV kwartał 2021 r. Strategia ma być spójna z celami określonymi w Polityce energetycznej Polski do 2040 r. oraz w Krajowym planie na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030. Rozwiązania, które zostały zaproponowane, mają przede wszystkim na celu ograniczenie emisyjności sektora, osiągnięcie rozwoju gospodarczego państwa i zapewnienie bezpieczeństwa dostaw ciepła do odbiorców końcowych.

Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w polskim miksie paliwowym

Celem strategii ma być w pierwszej kolejności transformacja miksu paliwowego w kierunku odnawialnych źródeł energii. Obecnie zarówno w ciepłownictwie systemowym (część sektora regulowana przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki – przedsiębiorstwa produkujące i dostarczające ciepło na potrzeby innych podmiotów), jak i niesystemowym (pozostała część sektora – głównie indywidualne źródła ciepła w gospodarstwach domowych), dominuje udział węgla kamiennego. Jednocześnie prawo unijne nakazuje stopniowe zwiększenie udziału OZE w krajowym ciepłownictwie – zgodnie z dyrektywą EU/2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. o promowaniu energii ze źródeł odnawialnych, Polska do 2030 r. powinna osiągnąć poziom 28,4% OZE w ciepłownictwie. Jak na razie tempo zmian sektora jest niewystarczające dla osiągnięcia powyższego celu – udział OZE w sektorze wzrósł z 2,9% w 2002 r. do 9,5% w 2019 r. Znaczącą barierą dla rozwoju ciepłownictwa systemowego jest powszechny brak dostępu do pomocy ze środków publicznych, która może być pozyskana tylko przez efektywne systemy ciepłownicze – odpowiednich kryteriów nie spełnia ok. 90% systemów w Polsce. Definicja „efektywnego systemu ciepłowniczego i chłodniczego” została wprowadzona w dyrektywie 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE i transponowana do ustawy z dnia 20 kwietnia 1997 r. Prawo Energetyczne. Zgodnie z art. 7b ust. 4 ustawy, efektywny energetycznie system ciepłowniczy lub chłodniczy oznacza, że do wytwarzania ciepła lub chłodu wykorzystuje się w nim co najmniej w:

• 50% energię z odnawialnych źródeł energii lub
• 50% ciepło odpadowe, lub
• 75% ciepło pochodzące z kogeneracji, lub
• 50% połączenie energii i ciepła, które zostały wskazane powyżej.

Przez wzgląd na te regulacje wzrost udziału OZE w ciepłownictwie jest szczególnie ważny. Ograniczenie emisyjności sektora ma też pozwolić na ograniczenie wzrostu cen ciepła. W projekcie strategii zaznaczono, że odnawialne źródła energii mają być „wspierane” przez gaz ziemny. Jednocześnie minister klimatu i środowiska, odpowiedzialny za powstanie projektu, przedstawiając opisywaną inicjatywę podczas debaty odbywającej się w Elektrociepłowni Skierniewice 25 marca 2021 r., zaznaczył, że docelowa rola gazu ziemnego w ciepłownictwie będzie się zmniejszać.

Projektodawca zwraca również uwagę na problematykę zanieczyszczeń w ciepłownictwie niesystemowym – w tej części sektora znaczącą rolę nadal pełni drewno opałowe.

Zmiana środowiska regulacyjnego ciepłownictwa systemowego

Dzięki konieczności dostosowania się do norm unijnych, emisje zanieczyszczeń w ciepłownictwie systemowym są znacznie niższe w porównaniu do zanieczyszczeń pochodzących z indywidualnych źródeł ciepła. Z tego względu projektodawca traktuje ciepłownictwo systemowe jako „preferowaną metodę ogrzewania”. Aktualnie stanowi ono ok. 24% rynku ciepła. Projektowana strategia ma na celu zwiększenie liczby gospodarstw domowych przyłączonych do sieci ciepłowniczych o 1,5 mln nowych gospodarstw. Z tego względu planuje się następujące działania mające na celu rozwój ciepłownictwa systemowego:

• Dostosowanie taryf do realiów ciepłownictwa systemowego – obecnie brak dopasowania taryf do kosztów, które ponoszą przedsiębiorstwa ciepłownicze, a które uległy znacznemu podwyższeniu przez wzrost cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla, skutkuje złą kondycją finansową tych podmiotów. Obecnie do rodzajów działań równoznacznych z uczestniczeniem w systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych należy spalanie paliw w instalacjach o całkowitej nominalnej mocy cieplnej przekraczającej 20 MW. Dostosowanie taryf ma być przeprowadzone za pomocą standaryzacji i uproszczenia procedur oraz wprowadzenia mechanizmów zachęcających do inwestowania.
• Wprowadzenie systemu gwarancji pochodzenia ciepła systemowego – rozwiązanie to funkcjonować ma w sposób analogiczny do gwarancji pochodzenia energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii w instalacjach odnawialnego źródła, wydawanej przez Prezesa URE na wniosek wytwórcy energii elektrycznej. Na początku gwarancje będą miały charakter informacyjny, jednak planuje się, że w dalszej perspektywie nabiorą znaczenia przy wyborze lokalizacji biznesowych lub zakupie mieszkań.

Wykorzystanie ciepła z odpadów komunalnych oraz ciepła odpadowego

Kolejnym celem strategii ma być wykorzystanie na szeroką skalę ciepła z odpadów komunalnych oraz ciepła odpadowego. Realizacja tego celu pozwoli na rozpowszechnienie efektywnych energetycznie systemów ciepłowniczych. Wskazuje się, że jeśli jest to technicznie wykonalne i ekonomicznie opłacalne, należy wykorzystywać ciepło odpadowe. Z kolei tam, gdzie jest to konieczne i uzasadnione lokalnymi zasobami, rozwijane będą instalacje termicznego przekształcania odpadów komunalnych.

Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego w zakresie energetyki cieplnej przy wsparciu administracji

Oprócz powyższego, projektodawca proponuje zwiększenie roli jednostek samorządu terytorialnego w sektorze ciepłowniczym, zwłaszcza na poziomie gminy. Ma to szczególne znaczenie ze względu na zależność ciepłownictwa od uwarunkowań lokalnych. Gminy mają przede wszystkim realizować ciążący na nich zgodnie z art. 19 Prawa Energetycznego obowiązek sporządzania planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną oraz paliwo gazowe (w 2018 r. plan został stworzony przez jedynie 22% gmin). Do planowanych działań należy również usystematyzowanie sporządzania planów oraz szkolenie personelu. Powyższy cel jest też ściśle związany z procesem implementacji ciepła odpadowego oraz ciepła z odpadów komunalnych, który ma być realizowany z udziałem jednostek samorządu terytorialnego.

Autorka: Julia Fischer, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.