10 września 2024 r. Komisja Europejska (KE, Komisja) na portalu Wyraź swoją opinię (ang. Have your say) opublikowała zapowiedź prac nad zmianą Europejskiego prawa o klimacie. Projekt ten aktualnie jest w przygotowaniu oraz odnosi się do zapowiadanej rewizji rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Europejskie prawo o klimacie). Zgodnie z zapowiedzią, w projekcie ma zostać zaprezentowana propozycja celu redukcji gazów cieplarnianych netto na rok 2040 r. w stosunku do roku bazowego 1990.

Cel redukcyjny 90 %?

Wstępna propozycja  celu klimatycznego na 2040 r. została zaprezentowana w komunikacie Komisji Europejskiej z 6 lutego 2024 r. „Zabezpieczenie naszej przyszłości. Cel klimatyczny na 2040 r. i droga ku neutralności klimatycznej do 2050 r. jako fundamenty zrównoważonego, sprawiedliwego i dostatniego społeczeństwa”. Z komunikatu jednoznacznie wynika, że dążeniem Komisji jest ustanowienie celu redukcji gazów cieplarnianych netto o 90 % w porównaniu z poziomami z 1990 r. do 2040 r. W stanowisku odkreślono, że jest to wyłącznie propozycja, która „toruje drogę do politycznej debaty” i nie jest wiążąca.

Brak związania powyższą propozycją podkreśla Minister Klimatu i Środowiska. Jak przedstawiono w jednym z komunikatów ministerstwa, stanowisko KE jest otwarciem debaty publicznej, a nie wiążącym dokumentem prawnym. Jego publikacja nie oznacza konieczności realizacji propozycji w nim zawartych.

W odpowiedzi na komunikat Komisji Europejskiej, Polska będzie podnosić potrzeby wzmocnienia polskiej i europejskiej gospodarki oraz walki z ubóstwem energetycznym. Rząd kierować się będzie wyważonym interesem społecznym, z uwzględnieniem naszego puntu wyjścia i rozłożenia kosztów adekwatnie do możliwości Polski względem pozostałych państw członkowskich UE. Oficjalne stanowisko Polski co do propozycji celu na 2040 r. zostanie wypracowane w toku analiz i konsultacji.

Kontekst polskiej prezydencji

Ważnym wątkiem jest to, że rozpatrzenie wspomnianego projektu przypadnie na okres polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej (UE) (styczeń – czerwiec 2025). Rolą polskich polityków będzie pogodzenie różnych stanowisk państw członkowskich co do tak wygórowanej propozycji celu redukcyjnego. Polska prezydencja będzie nie tylko musiała wynegocjować stanowisko Rady UE, ale także dbać o interes narodowy, jakim jest dostosowanie celu klimatycznego do tempa polskiej transformacji energetycznej, przy uwzględnieniu interesów osób zagrożonych skutkami zmian, oraz do naszych możliwości (istniejącej infrastruktury, zawartych kontraktów na dostawy energii, planów rozwoju infrastrukturalnego).

Nie będzie to łatwo, gdyż początek 2025 r. to także moment, w którym KE zacznie realizować program strategiczny na lata 2024-2029 przyjęty przez Radę Europejską 27 czerwca 2024 r. Ustalenia tego programu stanowią ogólne wytyczne, którymi kierować się będzie Komisja przedstawiając własne priorytety polityczne, a także które muszą uwzględniać kolejne prezydencje w Radzie UE. W kontekście energii i klimatu znajdziemy tu chociażby postulat dalszego pogłębiania wewnętrznego rynku energii oraz kontynuacji zielonej i cyfrowej transformacji. Ważnym dla polskiej prezydencji punktem programu strategicznego na lata 2024-2029 jest zapowiedź dalszego realizowania idei sprawiedliwej transformacji klimatycznej, przy uwzględnieniu konkurencyjności unijnego przemysłu w ujęciu globalnym, ale także zwiększania niezależności energetycznej. Wśród planów na zbliżające się 5 lat można znaleźć także cel przyspieszenia transformacji energetycznej, co ma umożliwić zbudowanie prawdziwej unii energetycznej, przy zapewnieniu wystarczających ilości czystej i przystępnej cenowo energii.

Polska, jako państwo kierujące prezydencją Rady UE w pierwszej połowie 2025 r., będzie musiała działać w ramach tych założeń politycznych. Do pewnego stopnia zamierzenia Rady Europejskiej przedstawione w tym programie w obszarze energii i klimatu pokrywają się z kierunkowymi wytycznymi dla tematyki prac Rady UE podczas sprawowania polskiej prezydencji oraz priorytetami w zakresie sprawowania polskiej prezydencji, przyjętymi w drodze uchwał przez Rade Ministrów odpowiednio we wrześniu i listopadzie 2023 r., co jest niewątpliwie dużą szansą polskiego rządu.

Cel na 2040 r. a obowiązki wynikające z Porozumienia paryskiego

Przypomnijmy, że państwa członkowskie i UE postanowiły podjąć działania aby do 2050 r. jako pierwsza na świecie gospodarka i pierwsze na świecie społeczeństwo UE stało się neutralne klimatycznie. Początkowo, przed końcem 2020 r. UE przedstawiła długofalową strategię redukcji emisji i zaktualizowane plany klimatyczne (tzw. ustalone na poziomie krajowym wkłady). Zobowiązała się w nich, że do 2030 r. ograniczy unijne emisje o co najmniej 55% w porównaniu z poziomami z 1990 r., czy też zatrzyma wzrost średniej globalnej temperatury na poziomie dużo poniżej 2°C względem poziomu z czasów przedprzemysłowych i starać się, by było to nie więcej niż 1,5°C.

Pomóc ma w tym Porozumienie paryskie (Porozumienie). Umowa ta weszła w życie 4 listopada 2016 r., gdy spełniony został warunek jego ratyfikacji przez co najmniej 55 państw odpowiedzialnych za co najmniej 55% globalnych emisji gazów cieplarnianych. Warto wspomnieć, że Porozumienie ratyfikowały wszystkie państwa UE. Tworząc niektóre akty prawne, instytucje unijne wprost referowały się do zapisów Porozumienia w przedmiocie globalnego przeglądu, zobowiązując Komisję do podjęcia rewizji tych aktów w określonym momencie. Jednym z tych aktów jest wcześniej wspomniane Europejskie prawo o klimacie.

Ze wspomnianego komunikatu Komisji wynika, że uzgodniony cel klimatyczny na 2040 r. będzie stanowił podstawę nowego, ustalonego na poziome krajowym wkładu UE na 2035 r. w ramach Porozumienia. Chodzi o określenie, co UE zamierza realizować na 2035 r., aby przyczynić się do realizacji założeń Porozumienia. Z komunikatu KE wynika, że wkład UE na 2035 r. ma zostać przekazany UNFCCC, czyli Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, do 2025 r., przed COP30. Co ważne – unijny wkład jest komunikowany UNFCCC przez Radę UE. Jeżeli zadania w zakresie wpracowania celu klimatycznego na 2040 r. przypadną na polską prezydencję, wówczas także wypracowanie wspólnego stanowiska co do wkładu ustalonego na poziomie krajowym dla UE także będzie zadaniem polskiej prezydencji.

Autorzy: Aleksandra Walczak, r.pr. Adam Wawrzynowicz, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.