UE zobowiązała się dnia 12 grudnia 2019 r. do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. W związku z tym konieczne będzie stopniowe odchodzenie od paliw kopalnych. Narazi to wiele regionów w różnych państwa UE na konieczność dostosowania się do nowych warunków gospodarczych. Aby ułatwić tym regionom transformację, UE zamierza utworzyć Fundusz Sprawiedliwej Transformacji i w związku z tym 14 stycznia 2020 r. opublikowała projekt rozporządzenia w sprawie jego utworzenia (projekt Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji; COM(2020) 22 final, 2020/0006 (COD)).

Mechanizm sprawiedliwej transformacji będzie się koncentrował na regionach i sektorach, które najsilniej odczują jej skutki ze względu na swoją zależność od paliw kopalnych, w tym węgla kamiennego, torfu i łupków bitumicznych, lub od procesów przemysłowych charakteryzujących się wysoką intensywnością emisji gazów cieplarnianych. Niektóre gałęzie przemysłu w taki regionach będą upadać, co spowoduje nieodwracalny spadek poziomów produkcji i zatrudnienia w sektorach działalności gospodarczej charakteryzujących się wysoką intensywnością emisji gazów cieplarnianych lub bazujących na produkcji i wykorzystaniu paliw kopalnych, inne sektory będą musiały z kolei przejść proces transformacji.

Infrastruktura węglowa występuje ogółem w 108 regionach europejskich, a działalność związana z węglem jest źródłem zatrudnienia dla blisko 237 000 osób, podczas gdy przy wydobyciu torfu pracuje prawie 10 000 osób, a około 6 000 jest zatrudnionych w branży łupkowej. Sektor łupków bitumicznych wymaga szczególnej uwagi, ponieważ paliwo to wiąże się z bardzo wysokim poziomem emisji dwutlenku węgla. Wiele dodatkowych miejsc pracy zależy pośrednio od łańcucha wartości paliw kopalnych i procesów przemysłowych charakteryzujących się wysoką intensywnością emisji gazów cieplarnianych.

Mechanizm sprawiedliwej transformacji będzie miał charakter uzupełniający w stosunku do znacznego wkładu z budżetu UE zapewnianego dzięki wszystkim instrumentom o bezpośrednim znaczeniu dla transformacji, zwłaszcza Europejskiemu Funduszowi Rozwoju Regionalnego („EFRR”) i Europejskiemu Funduszowi Społecznemu Plus („EFS+”).

Zgodnie z art. 7 projektu rozporządzenia, państwa członkowskie będą zobowiązane do przygotowania terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji dla każdego z dotkniętych regionów. Plany te zawierać mają m.in. uzasadnienie, dlaczego dane terytoria wskazano jako najbardziej dotknięte negatywnymi skutkami procesu transformacji, ocenę wyzwań związanych z transformacją, przed którymi one stoją, a także opis spodziewanego wkładu, jaki wsparcie z FST wniesie w łagodzenie społecznych, gospodarczych i środowiskowych skutków przejścia na gospodarkę neutralną dla klimatu.

Fundusz wspierać będzie następujące działania:

1. inwestycje produkcyjne w MŚP, w tym przedsiębiorstwa typu start-up, prowadzące do dywersyfikacji gospodarczej i restrukturyzacji ekonomicznej;
2. inwestycje w tworzenie nowych przedsiębiorstw, w tym poprzez inkubatory przedsiębiorczości i usługi konsultingowe;
3. inwestycje w działania badawcze i innowacyjne oraz wspieranie transferu zaawansowanych technologii;
4. inwestycje we wdrażanie technologii i infrastruktur zapewniających przystępną cenowo czystą energię, w redukcję emisji gazów cieplarnianych, efektywność energetyczną i energię ze źródeł odnawialnych;
5. inwestycje w cyfryzację i łączność cyfrową;
6. inwestycje w regenerację, dekontaminację i renaturalizację terenów oraz projekty zmieniające ich przeznaczenie;
7. inwestycje we wzmacnianie gospodarki o obiegu zamkniętym w tym poprzez zapobieganie powstawaniu odpadów i ograniczanie ich ilości, efektywne gospodarowanie zasobami, ponowne wykorzystywanie, naprawy oraz recykling;
8. podnoszenie i zmiana kwalifikacji pracowników;
9. pomoc w poszukiwaniu pracy dla osób poszukujących pracy;
10. aktywne włączanie osób poszukujących pracy;
11. pomoc techniczną.

Z Funduszu nie będą natomiast wspierane m.in. likwidacja ani budowa elektrowni jądrowych czy inwestycje w zakresie produkcji, przetwarzania, dystrybucji, składowania lub spalania paliw kopalnych.

autor: Dagmara Dragan, Wawrzynowicz & Wspólnicy