Z uwagi na inwazję Rosji na Ukrainę i związany z nią unijny system sankcji na przywóz węgla i ropy naftowej z Rosji oraz wstrzymanie dostaw gazu ziemnego dostarczanego do Polski i Bułgarii, konieczne stało się dalsze zmniejszanie zależności Unii Europejskiej od rosyjskich paliw kopalnych. W tym celu Komisja Europejska dnia 18 maja 2022 r. wydała komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Plan REPower” (dalej: „REPowerEU”). Przewidziane w ramach tego komunikatu działania mają jednocześnie dążyć do przyspieszenia transformacji energetycznej, stanowiąc uzupełnienie pakietu „Gotowi na 55”. Cele REPowerEU obejmują następujące sfery:
- Oszczędności energii,
- Dywersyfikację dostaw,
- Szybkie zastąpienie paliw kopalnych dzięki przyspieszeniu transformacji Europy w kierunku czystej energii,
- Inteligentne łączenie inwestycji i reform,
- Wzmocnienie gotowości.
Oszczędności energii
Podjęcie działań w tym zakresie uważane jest za najszybszy i najtańszy sposób przeciwdziałania kryzysowi energetycznemu. Jest on kluczowy dla najbliższych, określonych przez Komisję jako „krytycznych”, miesięcy.
Komisja proponuje przede wszystkim zwiększenie do 13 % wiążącego celu określonego w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE. W związku z powyższym Komisja wezwała Parlament i Radę do umożliwienia dodatkowych oszczędności energii i zwiększenia efektywności energetycznej budynków w ramach dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków oraz procedowanego obecnie projektu rozporządzenia ustanawiającego ramy ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla zrównoważonych produktów i uchylającego dyrektywę 2009/125/WE.
Natychmiastowe działania zmierzające do zwiększenia oszczędności energii mają zostać podjęte przez Państwa Członkowskie – wzywane są one do wykorzystywania takich środków wspierających, zachęcających do zakupu bardziej efektywnych urządzeń, jak np. obniżone stawki VAT na wysokoefektywne systemy grzewcze i izolację budynków. Na poziomie lokalnym znaczenie mają też programy podnoszenia świadomości i informowania oraz programy wsparcia, audyty energetyczne i plany zarządzania energią, deklarowanie celów w zakresie oszczędności oraz zapewnienie zaangażowanie mieszkańców. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że komunikat, jako akt prawa miękkiego, nie wywołuje wiążących skutków prawnych w stosunku do Państw Członkowskich. Komisja w celu zapewnienia realizacji powyższych działań opublikuje jeszcze w 2022 r. wytyczne dotyczące aktualizacji krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu przez Państwa Członkowskie w 2024 r.
Dywersyfikacja importu energii
Komisja zwraca uwagę na to, iż utworzona została już unijna platforma energetyczna na rzecz dobrowolnych wspólnych zakupów gazu, LNG i wodoru, która umożliwia łączenie i strukturyzację popytu. Komisja ma w planach stworzenie nowego, dobrowolnego mechanizmu wspólnych zakupów, w ramach którego możliwe będzie prowadzenie negocjacji i zawieranie umów w imieniu Państw Członkowskich w zakresie połączonego popytu na gaz i wprowadzanie go na rynek na konkurencyjnych zasadach. Regionalne grupy zadaniowe, przez które działałaby nowa platforma, określałyby potrzeby i dywersyfikację wariantów dostaw. Specjalny kanał współpracy z Państwami Członkowskimi służyłby wspólnym zakupom wodoru.
Platforma miałaby szczególne znaczenie dla Państw Członkowskich, których sektor energetyczny jest obecnie zależny od Rosji. Będzie ona wspierała stosunki z państwami Wspólnoty Energetycznej, partnerami Unii Europejskiej w jej bliskim sąsiedztwie i partnerami, którzy zobowiązali się do przestrzegania przepisów rynku wewnętrznego Unii i wspólnego bezpieczeństwa dostaw.
Zastąpienie paliw kopalnych i przyspieszenie transformacji Europy w kierunku czystej energii
Pełne odejście od rosyjskich paliw kopalnych wymaga zwiększenia stosowania energii odnawialnej w sektorze wytwarzania energii elektrycznej, przemyśle, budynkach i transporcie. Komisja przewiduje podwyższenie celu redukcji emisji gazów cieplarnianych do roku 2030 z poziomu 40% do poziomu 45%. W tym zakresie istotną rolę ma pełnić fotowoltaika – cel REPowerEU zakłada, że do 2025 r. mają zostać zainstalowane nowe panele fotowoltaiczne o mocy ponad 320 GW, a do 2030 r. – o mocy niemal 600 GW. W związku z powyższym Komisja w dniu publikacji komunikatu wydała Unijną strategię na rzecz energii słonecznej. Komisja zobowiązała się też do przedstawienia wymogów dotyczących ekoprojektu i etykietowania energetycznego w odniesieniu do instalacji fotowoltaicznych w pierwszym kwartale 2023 r.
Kolejnym celem REPowerEU jest rozwój zdolności magazynowania energii elektrycznej – w ramach powyższego celu planuje się uznanie magazynów energii za leżące w nadrzędnym interesie publicznym i ułatwienie wydawania pozwoleń na ich wdrażanie.
W procesie wyeliminowania gazu ziemnego, węgla i ropy naftowej z gałęzi przemysłu i transportu kluczową rolę pełni odnawialny wodór. W REPowerEU określono zatem cel na poziomie 10 mln ton wewnętrznej produkcji wodoru odnawialnego i 10 mln ton przywozu wodoru odnawialnego do 2030 r. Komisja proponuje m.in. następujące działania, które mają zmierzać do osiągnięcia tego celu:
- podwyższenie celów cząstkowych w zakresie paliw odnawialnych pochodzenia niebiologicznego do 75% w przemyśle i 5% w transporcie,
- szybkie zakończenie zmian pakietu dotyczącego rynku wodoru i gazu,
- dokonanie dopłat uzupełniających do inwestycji w ramach programu „Horyzont Europa” w odniesieniu do Wspólnego Przedsięwzięcia na rzecz Wodoru (200 mln EUR),
- publikacja dwóch aktów delegowanych dotyczących definicji i produkcji wodoru odnawialnego,
- wsparcie rozwoju trzech głównych korytarzy przywozu wodoru przez Morze Śródziemne, obszar Morza Północnego i z Ukrainą, gdy będzie to możliwe,
- nakreślenie do marca 2023 r. wstępnych potrzeb w zakresie infrastruktury wodorowej, na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 347/2013 z dnia 17 kwietnia 2013 r. w sprawie wytycznych dotyczących transeuropejskiej infrastruktury energetycznej, uchylającego decyzję nr 1364/2006/WE oraz zmieniającego rozporządzenia (WE) nr 713/2009, (WE) nr 714/2009 i (WE) nr 715/2009, w procesie, w którym uczestniczyć będą Państwa Członkowskie, krajowe organy regulacyjne, ACER, ENTSO gazu, promotorzy projektów i inne zainteresowane strony,
- uruchomienie finansowania unijnego w ramach instrumentu „Łącząc Europę”, polityki spójności i Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (dalej: „RFF”).
Komisja zaznacza jednocześnie, że gaz ziemny zastępowany będzie również przez pozostałe formy wodoru wytwarzanego ze źródeł innych niż kopalne, w szczególności przez wodór uzyskany z wykorzystaniem energetyki jądrowej.
Zmniejszenie przywozu gazu ziemnego z Rosji ma zostać przeprowadzone również dzięki realizacji kolejnego celu ustanowionego w komunikacie – celu zwiększenia zrównoważonej produkcji biometanu do 35 mld m3 do 2030 r. Do realizacji powyższego celu konieczne mają okazać się m.in. następujące działania:
- ustanowienie przemysłowego partnerstwa biogazu i biometanu w celu stymulowania łańcucha wartości gazów odnawialnych,
- wprowadzenie dodatkowych środków zachęcających producentów biogazu do tworzenia wspólnot energetycznych,
- stosowanie zachęt do uzdatniania biogazu w celu uzyskania biometanu,
- propagowanie dostosowania istniejącej i wdrożenia nowej infrastruktury do transportu większej ilości biometanu przez sieć gazową Unii,
- ułatwienie dostępu do finansowania oraz uruchomienie finansowania unijnego w ramach instrumentu „Łącząc Europę”, polityki spójności, RRF i wspólnej polityki rolnej.
REPowerEU zakłada również przyspieszenie wdrażania technologii energii wiatrowej oraz indywidualnych pomp ciepła.
Komisja zwraca również uwagę na to, że redukcja zużycia paliw kopalnych jest szczególnie trudna do osiągnięcia w sektorach przemysłu i w transporcie. W tym zakresie kluczową rolę pełnić ma elektryfikacja przemysłu, która rozwijać będzie się wraz z doskonaleniem technologii i wdrażaniem odnawialnych źródeł energii. Komisja zobowiązała się m.in. do wdrożenia specjalnego segmentu REPowerEU w ramach funduszu innowacyjnego wspierającego innowacyjną elektryfikację i zastosowanie zielonego wodoru w przemyśle.
Z kolei w transporcie paliwa kopalne zostaną zastąpione przede wszystkim elektryfikacją i wykorzystaniem wodoru wytworzonego z innych źródeł niż kopalne. W 2023 r. przyjęty ma zostać pakiet legislacyjny dotyczący zazieleniania transportu towarowego.
Komisja w dniu publikacji komunikatu udostępniła też Zalecenie w sprawie przyspieszenia procedur wydawania pozwoleń na projekty dotyczące energii odnawialnej oraz ułatwienia zawierania umów zakupu energii elektrycznej. Dokument ten ma pozwalać na przyspieszenie i uspójnienie procedur krajowych.
Inteligentne inwestycje
W REPowerEU zaznaczono, że szczególnego wsparcia będą obecnie wymagać projekty związane z infrastrukturą gazową. Bezpośrednio wskazano, że poszczególne regiony wymagają „ograniczonej rozbudowy infrastruktury gazowej” – konieczne jest zaspokojenie popytu w Europie Środkowej i Wschodniej (szczególnie korytarz transbałkański – Turcja-Bułgaria-Rumunia oraz korytarz wertykalny – połączenie międzysystemowe Grecja-Bułgaria, połączenie międzysystemowe Rumunia-Bułgaria oraz BRUA), w północnej części Niemiec oraz wzmocnienie południowego korytarza gazowego. Inwestycje te nie mogą jednak stać na przeszkodzie transformacji energetycznej w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu. Finansowe wsparcie mają też otrzymać projekty mające na celu zwiększenie zdolności magazynowych i zdolności poboru gazu.
Dodatkowo Państwom Członkowskim zaleca się dodanie do swoich planów odbudowy i zwiększenia odporności specjalnego rozdziału zawierającego nowe działania mające na celu realizację celów REPowerEU w zakresie dywersyfikacji dostaw energii i zmniejszenia zależności od rosyjskich paliw kopalnych. Komisja wydała wraz z komunikatem zalecenia dla Państw Członkowskich dotyczące polityki energetycznej zgodnej z celami REPowerEU. Powyższe działania powinny być połączone z odpowiednimi reformami na poziomie krajowym.
Plan REPower będzie finansowany z następujących źródeł:
- RRF,
- fundusze polityki spójności,
- Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,
- instrument „Łącząc Europę”,
- fundusz innowacyjny,
- finansowanie krajowe i unijne na rzecz realizacji celów REPowerEU,
- krajowe środki polityki budżetowej,
- inwestycje prywatne,
- Europejski Bank Inwestycyjny.
Wzmocnienie gotowości
Jako że istnieje prawdopodobieństwo tego, iż magazyny gazu ziemnego w najbliższym czasie nie będą wystarczająco napełnione i popyt na gaz nie zostanie zaspokojony, konieczne jest wzmocnienie gotowości na zakłócenia w dostawach. Komisja wskazuje, że w tym zakresie najważniejsze działania podejmowane mają być przez Państwa Członkowskie – mogą one wdrożyć z wyprzedzeniem komunikat o oszczędności energii w Unii Europejskiej, zaktualizować plany awaryjne, uwzględniając zalecenia zawarte w przeglądzie gotowości przeprowadzonym przez Komisję, zwrócić się do operatorów systemów przesyłowych o przyspieszenie prac technicznych, które mogą zwiększyć możliwości odwrócenia przepływu z zachodu na wschód, do następnej zimy, w tym w odniesieniu do wymogów technicznych dotyczących składu gazu czy zawrzeć zaległe dwustronne porozumienia o solidarności z krajami sąsiadującymi. Środki solidarnościowe, przewidziane już w prawie unijnym, służą w przypadku skrajnego niedoboru gazu. Komisja dodatkowo zamierza sporządzić wytyczne dotyczące kryteriów ustalania priorytetów w odniesieniu do odbiorców nieobjętych ochroną, w szczególności w przemyśle oraz zapewnić pomoc w zakresie opracowania planu redukcji zapotrzebowania w Unii Europejskiej zawierającego zapobiegawcze dobrowolne środki ograniczające, które powinny być gotowe do uruchomienia przed wystąpieniem faktycznej sytuacji kryzysowej. Plan ten zakładałby zaopatrzenie odbiorców chronionych w pierwszej kolejności.
Wnioski – wpływ REPowerEU na sektor gazownictwa
Plany przedstawione w REPowerEU mają dążyć do jeszcze szybszego zastąpienia paliw kopalnych, w tym gazu ziemnego, odnawialną energią elektryczną i wodorem ze źródeł innych niż kopalne. Tym samym rola gazu ziemnego jako paliwa przejściowego zostanie ograniczona. Jednocześnie w celu utrzymania bezpieczeństwa dostaw konieczne będzie ukierunkowanie inwestycji w infrastrukturę gazową. Krajowe zasoby gazu mogą być też wykorzystywane dłużej niż oczekiwano.
Autorka: Julia Fischer, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.
***
Zapraszamy do zapoznania się z nowym tekstem opublikowanym na portalu zamówienia.org.pl: Etapy prowadzenia postępowania w trybie podstawowym z możliwością negocjacji i w trybie podstawowym z negocjacjami.