Od 10 listopada 2022 r. do publicznego wglądu dostępny jest projekt rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie ilości gazu ziemnego wysokometanowego wprowadzonego do sieci przesyłowej w 2022 r. i w 2023 r. zgodnie z art. 49b ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (937). Przyszły akt ma zmodyfikować obowiązujący obecnie obowiązek sprzedaży określonej części gazu ziemnego na giełdzie w rozumieniu ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych. Powyższe działanie to druga, po zniesieniu ustawą z dnia 29 września 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz ustawy o odnawialnych źródłach energii, poważna modyfikacja przepisów dotyczących tzw. obliga giełdowego. W dzisiejszym artykule przyjrzymy się ostatnio zainicjowanym zmianom w tym zakresie.

Zniesienie obliga giełdowego dla energii elektrycznej

Z dniem 6 grudnia 2022 r., a więc wraz z wejściem w życie wspomnianej ustawy z dnia 29 września 2022 r., zniknie obowiązek sprzedaży wytworzonej energii elektrycznej na zinstytucjonalizowanym rynku (giełdzie towarowej). Jak można wyczytać w uzasadnieniu do (wówczas) projektu ustawy, aktualny stopień rozwoju krajowego rynku energii elektrycznej wskazuje, że podniesienie poziomu obliga giełdowego do 100% z dniem 1 stycznia 2019 r. zrealizowało cele, które zostały ówcześnie założone przez ustawodawcę. Struktura krajowego rynku energii elektrycznej uległa jednak znaczącym zmianom. W ciągu ostatnich kilku lat pojawiło się wiele nowych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu energii elektrycznej oraz obrocie tą energią. Ich obecność zintensyfikowała grę rynkową, wpływając na rozwój mechanizmów konkurencji. Ponadto, pod wpływem prawodawstwa unijnego, do porządku prawnego wprowadzono szereg rozwiązań, które jeszcze te zmiany pogłębiają. Chodzi chociażby o zmianę postaw odbiorców, którzy zaczęli pełnić bardziej aktywną rolę na rynku.

W świetle tej ewolucji uznano, że „dalsze stosowanie obliga giełdowego będzie stanowić istotny czynnik ograniczający efektywne funkcjonowanie przedsiębiorstw lub grup przedsiębiorstw energetycznych”. Podtrzymanie obowiązku mogłoby, zdaniem twórców projektu ustawy, „negatywnie oddziaływać na możliwości uzyskania synergii” pomiędzy różnymi rodzajami działalności przedsiębiorstw, ograniczając możliwości optymalizacji w łańcuchu dostaw energii elektrycznej, począwszy od kosztu jej wytworzenia przez koszty jej dostarczania aż do kosztów bilansowania. Powyższe cele są szczególnie pożądane w dobie transformacji krajowej elektroenergetyki, gdy zapewnianie racjonalnych i stabilnych cen dla odbiorców końcowych wymaga budowania zrównoważonych portfeli popytowych i podażowych wspierających efektywne decyzje dotyczące eksploatacji źródeł wytwórczych, budowy nowych źródeł oraz odstawiania źródeł istniejących, a także rozwijania elastyczności po stronie popytowej i podażowej, oraz sieci dystrybucyjnej.

W uzasadnieniu wskazano także, że po zniesieniu obowiązku giełdowego transakcje handlowe będą w dalszym ciągu zawierane na giełdach towarowych, przy czym o skorzystaniu z tej formy obrotu będzie decydować każdy uczestnik rynku samodzielnie, stosownie do własnej strategii rynkowej. W przypadkach gdy giełdowy obrót energią elektryczną będzie optymalny, w szczególności ze względu na płynność tego segmentu rynku, ceny energii lub koszty transakcyjne, to w dalszym ciągu może on stanowić dominujący segment obrotu. Z kolei gdy inne formy obrotu energią elektryczną będą korzystniejsze dla strategii rynkowych uczestników rynku, w szczególności ze względu na możliwość budowania zrównoważonej strony popytowej i podażowej, racjonalizację kosztów eksploatacji źródeł wytwórczych w dłuższym horyzoncie lub obrót złożonymi produktami obejmującymi dodatkowe usługi wraz z energią elektryczną – będą mogły być one stosowane.

Zmniejszenie obliga giełdowego dla gazu ziemnego

Nie tak daleko idące zmiany szykowane są obecnie na rynku gazu. Przypomnijmy, że ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wzmocnienia bezpieczeństwa gazowego państwa w związku z sytuacją na rynku gazu przyznała ministrowi właściwemu do spraw energii (obecnie Minister Klimatu i Środowiska) uprawnienie do określenia na rok 2022 lub 2023, w drodze rozporządzenia, niższą niż określona w art. 49b ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. –Prawo energetyczne ilość gazu ziemnego wysokometanowego wprowadzonego do sieci przesyłowej, przy wzięciu pod uwagę konieczności zapewnienia ciągłości dostaw paliw gazowych do odbiorców końcowych, znaczenia cen paliw gazowych dla gospodarki i funkcjonowania państwa oraz równoprawnego traktowania uczestników rynku. Uzasadnieniem do wprowadzenia powyższych rozwiązań była (wciąż trwająca) bezprecedensowa sytuacja na rynku gazu, wynikająca z manipulacji dokonywanych na europejskim rynku gazu oraz z ryzyka nieprzewidzianych przerw w dostawach paliw gazowych w związku z inwazją Rosji na Ukrainę. Duże wahania cen gazu ziemnego na europejskich giełdach, w tym na Towarowej Giełdzie Energii, generują dla spółek energetycznych zagrożenia dla ich płynności. Ponadto, wysokie ceny surowca skutkują koniecznością wnoszenia znacząco wyższych niż dotychczas depozytów zabezpieczających transakcje.

Obecnie przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem paliwami gazowymi są obowiązane do sprzedaży na giełdach towarowych na rynku organizowanym przez podmiot prowadzący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rynek regulowany lub na zorganizowanej platformie obrotu prowadzonej przez spółkę prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej giełdę towarową nie mniej niż 55% gazu ziemnego wysokometanowego wprowadzonego w danym roku do sieci przesyłowej:

• w punktach wejścia do krajowego systemu przesyłowego na połączeniach z systemami przesyłowymi innych państw lub
• siecią gazociągów kopalnianych, lub
• terminalami skroplonego gazu ziemnego.

Minister Klimatu i Środowiska planuje czasowo (na 2022 r. i 2023 r.) obniżyć ilość gazu ziemnego sprzedawanego za pośrednictwem giełdy towarowej do poziomu 30%.

Inaczej niż ma to miejsce w przypadku przepisów dotyczących energii elektrycznej, nie podjęto jeszcze ostatecznej decyzji o zmniejszeniu obliga giełdowego dla gazu ziemnego. Na ten moment wciąż trwają konsultacje wewnętrzne i na werdykt w tej sprawie przyjdzie nam jeszcze poczekać.

***

W drodze powyższych zmian rządzący idą na rękę przedsiębiorstwom energetycznym. Zniesienie obliga giełdowego daje spółkom energetycznym możliwość ustalania cen, które nie muszą już być zależne od kursów giełdowych. Może się to wiązać z obniżeniem cen energii elektrycznej i gazu, czego oczekuje rząd. Zmiany w przepisach dotyczących obliga giełdowego wpłyną także na koszty związane z zabezpieczeniami, czyli na płynność podmiotów gospodarczych. Trzeba jednak podkreślić, że nie wszyscy są zwolennikami powyższych rozwiązań. Krytycznie o powyższych propozycjach wypowiadał się chociażby Prezes Urzędu Regulacji Energetyki. Argumentacja przeciwników zniesienia obliga giełdowego opiera się przede wszystkim na uznaniu, że w konsekwencji dojdzie do pogłębienia nieprzejrzystości rynku, a w efekcie pojawią się kłopoty z jego nadzorowaniem.

Autor: Marcel Krzanowski, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.