Zgodnie z aktualnymi planami, sprawiedliwa transformacja energetyczna i obranie kierunku zeroemisyjnego systemu energetycznego w Polsce ma odbyć się z wykorzystaniem energetyki jądrowej. Konkretne plany budowy oraz oddania do eksploatacji elektrowni jądrowych w Polsce zostały przedstawione zarówno w aktualizacji Programu polskiej energetyki jądrowej, jak i w Polityce energetycznej Polski do 2040 r. Według przyjętego przez Radę Ministrów harmonogramu budowa pierwszej polskiej elektrowni jądrowej rozpocznie się w 2026 r., w 2033 r. uruchomiony zostanie pierwszy blok elektrowni jądrowej o mocy około 1-1,6 GW, a kolejne bloki będą wdrażane co 2-3 lata, przy czym cały program jądrowy zakłada budowę 6 bloków jądrowych.

Z tego względu ustawodawca uznał, że należy skonstruować dogodne dla rozwoju energetyki jądrowej warunki prawne, które pozwolą na usprawnienie procesu inwestycyjnego związanego z budową obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących. Niedawno informowaliśmy o przekazaniu do konsultacji publicznych projektu Strategii i polityki w zakresie rozwoju bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej Rzeczypospolitej Polskiej. Równolegle w wykazie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy o zmianie ustawy o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących oraz niektórych innych ustaw (numer w wykazie: UD200). W ramach projektu planowane jest wprowadzenie zmian do szeregu ustaw, przede wszystkim do ustawy z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących (specustawa jądrowa) oraz do ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe.

Zmiany w specustawie jądrowej

W specustawie jądrowej planuje się przede wszystkim zmienić definicję „inwestycji towarzyszącej”. Pojęcie to ma zostać poszerzone o inwestycje niezbędne do:

• prowadzenia pomiarów, badań lub innych prac niezbędnych do sporządzenia wstępnego raportu lokalizacyjnego,
• prowadzenia pomiarów, badań lub innych prac niezbędnych do sporządzenia wstępnego raportu bezpieczeństwa składowiska odpadów promieniotwórczych,
• prowadzenia pomiarów, badań lub innych prac niezbędnych do sporządzenia dla obiektu energetyki jądrowej raportu lokalizacyjnego,
• prowadzenia badań lub innych prac zmierzających do sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko.

Dzięki takiej zmianie zakresu znaczeniowego „inwestycji towarzyszącej”, cały proces inwestycyjny, z uwzględnieniem wymienionych wyżej etapów, zostanie przyspieszony.

W celu przygotowania inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej, inwestor musi złożyć wniosek o wydanie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji do właściwego miejscowo wojewody. W aktualnym stanie prawnym inwestor nie może uzyskać odpowiedniej decyzji, jeśli nie spełnia następujących kryteriów:

• posiadanie siedziby w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – będącym stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym,
• wykazanie, że sam inwestor lub podmiot powiązany z nim kapitałowo, w ciągu ostatnich 10 lat prowadził przynajmniej przez 1 rok eksploatację bloków energetycznych o łącznej mocy zainstalowanej wynoszącej co najmniej 1000 MWe, w tym przynajmniej jednego bloku energetycznego o mocy zainstalowanej wynoszącej co najmniej 200 MWe.

Biorąc pod uwagę znaczenie rozwoju energetyki jądrowej, projektodawca proponuje rozszerzyć krąg potencjalnych inwestorów i wyłączyć obowiązek spełniania wymienionych warunków.

Niezwykle istotnym etapem procesu licencjonowania elektrowni jądrowej jest wydanie decyzji zasadniczej. W tym akcie państwo wyraża aprobatę dla budowy konkretnej elektrowni jądrowej, przy uwzględnieniu bezpieczeństwa państwa czy spójności inicjatywy z polityką energetyczną. Mimo tak kluczowej roli decyzji zasadniczej, inwestor ubiega się o jej wydanie dopiero po uzyskaniu decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji. Według projektodawcy jest to niekorzystne zarówno dla inwestora, który w ciągu całej procedury inwestycyjnej podejmuje duże ryzyko, jak i dla państwa. Zgodnie z zamiarem projektodawcy wydanie decyzji zasadniczej zostanie przesunięte na początkowy etap procesu – akt będzie załączany do wniosku o wydanie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji. Oprócz tego w zakresie przepisów dotyczących decyzji zasadniczej, planuje się inne zmiany, które mają na celu udoskonalenie procesu inwestycyjnego, m.in.:

• uczynienie decyzji zasadniczej aktem o charakterze uznaniowym,
• uchylenie szczególnych kryteriów, które musi spełniać inwestor, aby decyzja została wydana (analogicznie do decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji),
• określenie kryteriów, które organ bierze pod uwagę przy wydawaniu decyzji zasadniczej,
• wymienienie obligatoryjnych elementów decyzji zasadniczej,
• nadanie decyzji zasadniczej rygoru natychmiastowej wykonalności.

Jako że według projektodawcy inwestorzy w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej ze względu na konieczność rozwoju energetyki jądrowej powinni być traktowani preferencyjnie, w projekcie planuje się nałożenie na organy administracji publicznej i inne podmioty nowych obowiązków względem inwestorów. Tym samym organy administracji publicznej, jednostki przez nie nadzorowane, spółki prawa handlowego będące państwowymi osobami prawnymi oraz podmioty gospodarujące nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa będą nieodpłatnie udostępniać inwestorom informacje i dane, które są konieczne dla wykonywania zadań związanych z realizacją inwestycji w zakresie obiektu energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących.

Według obecnie obowiązujących przepisów do gruntów, które są objęte decyzją o ustalenie lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej, nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Biorąc jednak pod uwagę fakt, iż badania środowiskowe i lokalizacyjne oraz inwestycje towarzyszące są ściśle powiązane z procesem budowy elektrowni jądrowej, postanowiono, że do nieruchomości z nimi związanych również nie powinno stosować się rygorów z ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

Zmiany w Prawie Atomowym

Proponowane w projekcie rozwiązanie dotyczą również ustawy Prawo Atomowe, w której reguluje się wykorzystanie energii atomowej. Przede wszystkim projektowane zmiany obejmują doprecyzowanie uregulowań związanych z etapami budowy i rozruchu obiektu jądrowego w celu usunięcia ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych. Zaproponowano m.in. wymienienie rodzajów robót budowlanych dotyczących obiektów jądrowych, które nie wymagają zezwolenia Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki czy uregulowanie kwestii związanych z przeprowadzeniem testów przedeksploatacyjnych systemów, elementów konstrukcji i wyposażenia obiektu jądrowego.

Projektodawca zwrócił też uwagę na to, że według obowiązujących obecnie przepisów blok elektrowni jądrowej po przeprowadzenia rozruchu jądrowego, nawet w przypadku pozytywnych wyników testów rozruchowych, jest wyłączony z użytkowania do momentu wydania pozwolenia na eksploatację. Aby temu zapobiec, do czasu określonego w zezwoleniu na rozruch obiektu, eksploatacja obiektu jądrowego będzie mogła być prowadzona na podstawie zezwolenia na rozruch oraz zatwierdzonego przez Prezesa PAA raportu z rozruchu obiektu jądrowego.

Kolejna istotna zmiana ma pozwolić na doprecyzowanie przepisów dotyczących obszaru ograniczonego użytkowania. Obszar ten obejmuje teren wokół obiektu jądrowego. Projektowane przepisy mają zapewnić adekwatność powierzchni tego obszaru do faktycznych potrzeb wynikających z eksploatacji danego obiektu jądrowego oraz uniknięcie wprowadzania nieuzasadnionych ograniczeń w użytkowaniu terenu dla okolicznej ludności lub podmiotów gospodarczych.

Autorka: Julia Fischer, Kancelaria Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.