W ostatnich tygodniach docierały do nas liczne doniesienia o tragicznych skutkach powodzi, która dotknęła południowe i zachodnie regiony Polski. Ofiarą żywiołu stała się także energetyka. W odpowiedzi na tragiczną sytuację, 1 października 2024 r. Sejm RP uchwalił ustawę o zmianę ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw (Nowelizacja). Jej celem jest zmiana przepisów ustawy z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 654) (Specustawa powodziowa), ale także innych ustaw, tak, aby zapewnić jeszcze bardziej kompleksowe wsparcie dla osób poszkodowanych na skutek działania żywiołu.
O tych rozwiązaniach, a także o źródłach finansowania naprawy szkód powodziowych, piszemy w dzisiejszym artykule.
Energetyka na polecenia odpadowe wojewody
Dodany Nowelizacją art. 40r ust. 1 Specustawy powodziowej ma wprowadzić kompetencję wojewodów do wydawania, w drodze decyzji administracyjnych, poleceń dotyczących gospodarowania odpadami powstałymi w wyniku powodzi, jeżeli ich zbieranie, transport lub przetwarzanie, zgodnie z przepisami o ochronie środowiska (w tym o odpadach), są niemożliwe z przyczyn technicznych lub organizacyjnych. Adresatem tych poleceń mają być m.in. osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz przedsiębiorcy, którzy działają na terenie gmin poszkodowanych w wyniku powodzi lub innych gmin, na terenie których mają być zagospodarowane odpady popowodziowe (art. 40r ust. 2 pkt 4 Specustawy powodziowej).
Uzupełniająco w stosunku do dyspozycji wynikających z poleceń, nowe przepisy mają dopuszczać możliwość zawarcia porozumień (umów), które dookreślą sposób wykonywania zadań, a także kwestie ich finansowania (art. 40r ust. 6 Specustawy powodziowej). Jeżeli nie dojdzie do zawarcia porozumienia, decyzja, z której wynikają polecenia, stanie się natychmiastowo wykonalna i będzie wyłączną podstawą wymagania od jej adresatów podjęcia konkretnych działań (art. 40r ust. 5 Specustawy powodziowej).
Nowe rozwiązania w zarządzaniu kryzysowym a energetyka
Tegoroczna powódź wymusza konieczność wprowadzenia zmian w przepisach dotyczących sytuacji kryzysowych. Nowelizacja przewiduje wprowadzenie kilku modyfikacji do ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 122 z późn. zm.) (Ustawa kryzysowa). W tym miejscu można wspomnieć o dwóch nowych rozwiązaniach.
Po pierwsze, Nowelizacja dodaje do Ustawy kryzysowej art. 7a ust. 1, w którym przyznano Prezesowi Rady Ministrów kompetencję do wydawania poleceń kierowanych do m.in. osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej oraz przedsiębiorców, celem realizacji konkretnych celów. Do tych ostatnich, zgodnie z nowym art. 7a ust. 3 Ustawy kryzysowej, ma należeć: przejęcie kontroli nad sytuacją kryzysową, której wpływ na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia lub środowiska, jest szczególnie negatywny, zapewnienie właściwego funkcjonowania, ochrony, wzmocnienia lub odbudowy infrastruktury krytycznej i usunięcie skutków sytuacji kryzysowej.
Po drugie, bardzo zbliżoną kompetencję do kierowania poleceń przyznano ministrom kierującym poszczególnymi działami administracji rządowej w drodze art. 7a ust. 2 Ustawy kryzysowej. Adresatami tych poleceń będą mogły być m.in. spółki, w których prawa z akcji Skarbu Państwa wykonuje: minister wydający polecenie, państwowa osoba prawna lub państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną, która jest podległa ministrowi wydającemu polecenie lub jest przez niego nadzorowana lub inna spółka, w której prawa z akcji Skarbu Państwa wykonuje minister wydający polecenie (art. 7a ust. 2 pkt 3 Ustawy kryzysowej).
Podobnie jak poprzednio, polecenia Prezesa Rady Ministrów i właściwego ministra mogą być „uzupełnione” umową, która zawiera kluczowe postanowienia dla wykonywania zadań objętych poleceniami oraz dotyka kwestii finansowych (art. 7b ust. 1 i 2 Ustawy kryzysowej). W przypadku niezawarcia umowy, zadania są wykonywane tylko na podstawie aktu zawierającego polecenia (art. 7b ust. 3 Ustawy kryzysowej).
Zamówienia publiczne inaczej
Przepis art. 30 ust. 1 Nowelizacji przewiduje, że w okresie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy do udzielania zamówień publicznych na usługi lub dostawy związane z usuwaniem skutków zdarzeń spowodowanych wystąpieniem powodzi, zaistniałych po 12 września 2024 r., nie będą stosowane przepisy ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1320) (PZP).
Ustawodawca nie zamierza jednak pozostawić zamawiającym nieograniczonej swobody w kontraktowaniu. Kolejny z proponowanych przepisów nakłada bowiem na nich obowiązek poinformowania za pośrednictwem Biuletynu Zamówień Publicznych, w terminie 30 dni od dnia udzielenia zamówienia o:
- nazwie (firmie) i adresie siedziby zamawiającego;
- dacie i miejscu zawarcia umowy lub informacji o zawarciu umowy drogą elektroniczną;
- opisie przedmiotu umowy, z wyszczególnieniem odpowiednio ilości rzeczy lub innych dóbr oraz zakresu usług;
- cenie albo cenie maksymalnej, jeżeli cena nie jest znana w chwili zamieszczenia ogłoszenia;
- okolicznościach faktycznych uzasadniających udzielenie zamówienia bez zastosowania PZP;
- nazwie (firmie) podmiotu albo imieniu i nazwisku osoby, z którymi została zawarta umowa.
W tym miejscu warto przypomnieć o wciąż obowiązującej ustawie z dnia 11 sierpnia 2001 r. o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1190), która określa szczególne zasady:
- odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku powodzi, wiatru, osunięcia ziemi lub działania innego żywiołu,
- zagospodarowania terenów oraz zasady i tryb nabywania nieruchomości w celu realizacji miejscowych planów odbudowy, w związku z osunięciem ziemi.
Aby mogła ona znaleźć zastosowanie w przypadku tegorocznej powodzi, niezbędne jest określenie, w drodze rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów, wykazu gmin lub miejscowości, w których stosuje się szczególne przepisy. Na ten moment nie wydano takiego aktu.
Środki państwowe na pomoc powodzianom
Wspomnieć należy jeszcze o kwestiach związanych z finansowaniem napraw oraz innych działań zmierzających do poprawienia sytuacji na terenach dotkniętych powodzią.
Już teraz Specustawa powodziowa przewiduje w art. 3 ust. 1 możliwość finansowania działań na rzecz usunięcia skutków powodzi poprzez rezerwę celową w budżecie państwa, która co roku wskazywana jest w ustawie budżetowej. W 2024 r. rezerwa celowa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych przewidziana została w wysokości 1,1 mld zł i cała ta kwota zostanie przekazana do walki ze skutkami powodzi.
Ponadto w art. 3 ust. 2 Specustawy powodziowej wskazano, że w roku budżetowym, w którym wystąpiła powódź, minister właściwy do spraw finansów publicznych może utworzyć rezerwę celową z przeznaczeniem na sfinansowanie usuwania skutków powodzi i przenieść do tej rezerwy kwoty planowanych wydatków budżetowych zablokowane na podstawie art. 177 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1270, z późn. zm.), tj. wydatków zablokowanych przez opóźnienia w realizacji zadań oraz nadmiernych środków. Skorzystano z tej możliwości, dzięki czemu ustanowiono dodatkową rezerwę w wysokości 1 mld zł.
Co więcej, Rada Ministrów dokonała zmian w projekcie ustawy budżetowej na 2025 r., aby zapewnić finansowanie odbudowy zalanych terenów również w następnym roku. Chodzi o zwiększenie środków na przeciwdziałanie skutkom klęsk żywiołowych do kwoty ok 3,2 mld zł.
Wsparcie dla osób dotkniętych powodzią zapowiedzieli też ministrowie. Jeżeli chodzi o Ministra Klimatu i Środowiska, zdecydowano się na wygospodarowanie 21 mln zł w celu przekazanie jako dotacji gminom poszkodowanym na skutek działania żywiołu. Pieniądze mają pochodzić z wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej z Opola, Katowic, Wrocławia i Krakowa. Pieniądze w formie dotacji mają pomóc naprawić m.in. szkody związane z oczyszczalniami ścieków czy stacji uzdatniania wody i innymi pilnymi potrzebami centrów zarządzania kryzysowego.
Pomoc unijna
Większą rolę w procesie odbudowy po zniszczeniach powodziowych odegrają jednak fundusze Unii Europejskiej. Zgodnie z oświadczeniem przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen na pomoc państwom regionu, które zmagają się ze skutkami powodzi i podtopień, przeznaczonych zostanie 10 mld euro ze środków unijnych, z czego połowa tej kwoty ma przypaść Polsce. Jak wspomniała przewodnicząca, mamy dwa źródła finansowania w postaci Funduszu Solidarności, który możemy wykorzystać do odbudowy infrastruktury, np. dróg, autostrad, kolei i mostów oraz Funduszu Spójności.
Przypomnijmy jedynie, że Fundusz Solidarności stanowi podstawowe rozwiązanie wspierające państwa członkowskie w działaniach na rzecz uporania się ze skutkami poważnej klęski żywiołowej tj. powódź, pożar lasu, trzęsienie ziemi, huragan lub susza lub poważnego stanu zagrożenia zdrowia publicznego. Z kolei z Funduszu Spójności udostępniane są środki na projekty z zakresu ochrony środowiska oraz na projekty w ramach sieci transeuropejskich w tych państwach członkowskich, których dochód narodowy brutto na mieszkańca nie sięga 90 % średniej unijnej.
Prezes Rady Ministrów 24 września 2024 r. na posiedzeniu Rady Ministrów przekazał informację o wysokości środków finansowych przeznaczonych na działania podczas powodzi i plan odbudowy wskazując, że plan który przygotowuje rząd tzw. „Odbudowa plus” w tej chwili – łącznie ze środkami europejskimi – może wynieść do 23 mld zł.
Ta kwota będzie zapewne rosnąć. Straty związane ze zniszczeniem np. infrastruktury energetycznej są ogromne i w najbliższej przyszłości powinniśmy usłyszeć o kolejnych formach finansowania jej odbudowy.
Autorzy: Aleksandra Walczak, Marcel Krzanowski, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.
