Z dniem 4 stycznia 2022 r. weszła w życie ustawa z dnia 17 grudnia 2021 r. o dodatku osłonowym (Dz.U. 2022 poz. 1). Wedle zapowiedzi przedstawicieli ministerstwa klimatu i środowiska akt ten ma przynieść wsparcie w wysokości ponad 4 mld zł dla blisko 7 milionów gospodarstw domowych w Polsce. Dodatek osłonowy wraz z obniżkami podatku VAT oraz akcyzy na paliwo, gaz i energię, jest elementem Rządowej Tarczy Antyinflacyjnej.

Dodatek osłonowy – stawki, beneficjenci oraz wypłaty środków

Dodatek osłonowy przysługuje gospodarstwu domowemu, którego dochody nie przekraczają 2100 zł w gospodarstwie jednoosobowym albo 1500 zł na osobę w gospodarstwie wieloosobowym. Ustawa przewiduje zróżnicowanie stawki rocznego dodatku osłonowego i dokonuje podziału na 4 grupy gospodarstw domowych. W związku z powyższym wprowadzone zostały następujące stawki dodatku osłonowego:

• dla gospodarstwa domowego prowadzonego przez osobę samotną – 400 zł
• dla gospodarstwa domowego składającego się z 2 do 3 osób – 600 zł;
• dla gospodarstwa domowego składającego się z 4 do 5 osób – 850 zł
• dla gospodarstwa domowego składającego się z co najmniej 6 osób – 1150 zł.

Jednocześnie obowiązuje tzw. zasada złotówka za złotówkę co oznacza, że dodatek osłonowy jest przyznawany nawet po przekroczeniu kryterium dochodowego, a kwota dodatku będzie pomniejszana o kwotę tego przekroczenia. Minimalna kwota wypłacanych dodatków osłonowych będzie wynosić 20 zł. Na czas wypłaty dodatku osłonowego tj. na cały 2022 rok zawieszone zostają wypłaty dodatków energetycznych, ponieważ to dodatki osłonowe w szerszym zakresie i w sposób bardziej kompleksowy wspomogą odbiorców. Beneficjentami dodatku osłonowego będą bowiem nie tylko odbiorcy wrażliwi energii elektrycznej, ale także gospodarstwa domowe, które dziś z uwagi na nadmetraż przypadający na osobę w zamieszkiwanym lokalu, zostały wykluczone z przyznania dodatku mieszkaniowego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych.

Przyjęte kryteria dochodowe dodatku osłonowego pozwolą w trudnym ekonomicznie roku 2022 objąć wsparciem różne grupy beneficjentów znajdujących się w trudniejszej sytuacji materialnej. Przykładowo, obejmą emerytów ze świadczeniem poniżej minimalnej emerytury czy emerytów i rencistów ze świadczeniem równym najniższej emeryturze, co pozwoli częściowo pokryć płatności z tytułu energii elektrycznej tym odbiorcom, którzy ze względu na niskie dochody są zagrożeni ubóstwem energetycznym, w zakresie, w jakim ubóstwo energetyczne pokrywa się z ubóstwem dochodowym.

Wnioski o wypłatę dodatku osłonowego składa się w gminie właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby składającej ten wniosek. Proponowany zakres beneficjentów dodatku, grupy osób uprawnionych do otrzymania dodatku osłonowego, wpłynie na znaczące zwiększenie ilości składanych wniosków. Aby zmniejszyć obciążenie obsługowe po stronie gmin zaproponowano, aby dodatek osłonowy był wypłacany dwa razy do roku :

• pierwsza rata do dnia 31 marca 2022 r.
• druga rata do dnia 2 grudnia 2022 r.

Dodatek osłonowy obowiązuje w okresie od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia 2022 r.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że w dniu wejścia w życie ustawy weszło w życie także rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 3 stycznia 2022 r. w sprawie wzoru wniosku o wypłatę dodatku osłonowego (Dz.U. 2022 poz. 2). Wraz z nim określono wzór wniosku o dokonanie dopłaty, który można pobrać ze strony internetowej ministerstwa klimatu i środowiska. Minister Klimatu i Środowiska przewidział dodatkowe rozwiązania mające pomóc potencjalnym beneficjentom dodatku. Jednym z nich jest otwarcie specjalnej infolinii. Ze wszystkimi udogodnieniami można zapoznać się na wspomnianej stronie.

Inne rozwiązania szczegółowe w zakresie wsparcia odbiorców wrażliwych energii

Ustawa wzmacnia ochronę odbiorcy wrażliwego także rozwiązaniami o charakterze niefinansowym. Pierwszym z nich jest zakaz wstrzymania dostaw odbiorcy wrażliwemu energii elektrycznej, w przypadku gdy posiada on zaległości w płatnościach za energię elektryczną w tzw. miesiącach zimowych, tj. w okresie od dnia 1 listopada do dnia 31 marca każdego roku, w soboty, w dni uznane ustawowo za wolne od pracy w rozumieniu ustawy z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy oraz w dni poprzedzające te dni. W ustawie wprowadzono również zapisy chroniące przed wstrzymaniem dostaw energii elektrycznej osoby objęte opieką długoterminową w warunkach domowych, w związku z przewlekłą niewydolnością oddechową, wymagających wentylacji mechanicznej.

Kolejnym rozwiązaniem jest zapewnienie możliwości zwrócenia się przez odbiorcę wrażliwego energii elektrycznej i odbiorcę wrażliwego paliw gazowych do sprzedawcy energii albo paliw gazowych z wnioskiem o zastosowanie programu wsparcia wobec zaległych i bieżących należności za energię elektryczną albo paliwa gazowe lub świadczone usługi. Program ten może obejmować:

1. zawarcie umowy w sprawie zaległych i bieżących należności za energię elektryczną albo paliwa gazowe lub świadczone usługi obejmującej:
2. odroczenie terminu ich płatności,
3. rozłożenie na raty,
4. umorzenie, lub
5. odstąpienie od naliczania odsetek za nieterminową zapłatę;
6. zawieszenie postępowania egzekucyjnego należności za energię elektryczną albo paliwa gazowe lub świadczone usługi;
7. inne formy wsparcia stosowane przez sprzedawcę energii albo sprzedawcę paliw gazowych.

Rozwiązanie to ma zapobiec popadnięciu w niewypłacalność w sytuacji, w której odbiorca wrażliwy i zależny od aparatury podtrzymującej życie ze względu na problemy, w tym finansowe, nie może uregulować zaległości, a także wie, iż nie będzie mógł uregulować na czas bieżących płatności za energię elektryczną lub świadczone usługi. Każdy ze sprzedawców energii albo paliw gazowych zobowiązany jest do zastosowania przynajmniej jednego z wybranych przez siebie wariantów programu wsparcia. We wniosku do przedsiębiorstwa energetycznego odbiorca może zaproponować preferowane przez siebie rozwiązanie, nie jest to jednak wiążące względem sprzedawcy. Powyższe ma na celu potwierdzenie statusu odbiorcy wrażliwego lub w przypadku odbiorcy energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, który jest stroną umowy kompleksowej albo umowy sprzedaży energii elektrycznej, jeżeli odbiorca ten lub członek jego gospodarstwa domowego jest osobą objęta opieką długoterminową w warunkach domowych, w związku z przewlekłą niewydolnością oddechową, wymagającą wentylacji mechanicznej – kwalifikację do objęcia opieką w warunkach domowych. Sprzedawca jest obowiązany do rozpatrzenia wniosku odbiorcy w terminie 21 dni od dnia otrzymania wniosku i poinformowania odbiorcy o zastosowanym rozwiązaniu.

Na przedsiębiorstwa energetyczne nałożono także obowiązek poinformowania odbiorców w gospodarstwach domowych, którym grozi wstrzymanie dostaw energii elektrycznej, o możliwości zastosowania rozwiązania alternatywnego, które może odnosić się do źródeł wsparcia w celu uniknięcia wstrzymania dostarczania energii elektrycznej, systemów przedpłat, audytów energetycznych, usług doradztwa w zakresie energii elektrycznej, alternatywnych planów płatności, doradztwa w zakresie zarządzania długiem lub odstąpienia/zaniechania wstrzymania dostaw energii elektrycznej na wskazany okres i nie mogą generować dodatkowych kosztów dla odbiorców, którym grozi wstrzymanie dostaw. Przedsiębiorstwo energetyczne, wywiązując się z obowiązku informacyjnego, wskazuje jednak konkretne, stosowane przez nie rozwiązanie alternatywne. Wnioskodawca może więc złożyć wniosek o zastosowanie rozwiązania alternatywnego tylko w zakresie wskazanym wcześniej przez przedsiębiorstwo.

Definicja ubóstwa energetycznego

Omawiany akt wprowadza także do ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne następującą definicję ubóstwa energetycznego:

„Ubóstwo energetyczne oznacza sytuację, w której gospodarstwo domowe prowadzone przez jedną osobę lub przez kilka osób wspólnie w samodzielnym lokalu mieszkalnym lub w budynku, w którym nie jest wykonywana działalność gospodarcza związana z jego prowadzeniem, nie jest w stanie zapewnić sobie wystarczającego poziomu ciepła, chłodu, oświetlania i energii elektrycznej do zasilania urządzeń, w wyniku połączenia niskich dochodów, wysokich wydatków na cele energetyczne i niskiej efektywności energetycznej.”

Powyższa definicja jest w ocenie projektodawców najbardziej rekomendowaną ze względu na jej ogólny i uniwersalny charakter, który pozostawia możliwość doprecyzowania i zawężania kryteriów definicji dla poszczególnych programów wsparć w przyszłości w zależności od celu ich zastosowania. Jak zaznaczono w Zaleceniach Komisji Europejskiej (UE) 2020/1563 z dnia 14 października 2020 r. dotyczących ubóstwa energetycznego, zjawisko to może wynikać z wielu różnych okoliczności (np. niestabilne ceny na rynku energii, niska efektywność energetyczna, czynniki społeczno-gospodarcze), co powoduje, że rozwiązanie tego problemu jest złożone. W tym kontekście trzeba mieć na uwadze, że zwalczanie tego zjawiska, w zależności od sytuacji, wymaga zróżnicowanych i dopasowanych rozwiązań. Tutaj należy podkreślić rolę władz regionalnych i lokalnych, posiadających najlepszą wiedzę w zakresie identyfikacji najważniejszych potrzeb i wyzwań społeczno-finansowych, przed którymi stoją gospodarstwa domowe dotknięte lub zagrożone ubóstwem energetycznym. Dlatego też w drodze ustawy zaproponowano, aby kryteria ubóstwa energetycznego kwalifikujące do programów redukcji ubóstwa energetycznego były każdorazowo określone w programach samorządowych i regulacjach ustawowych wprowadzających instrumenty jego redukcji. Istotnym jest, aby przy ustalaniu poszczególnych programów stosować się do wspomnianych zaleceń.

Z pełną treścią ustawy można zapoznać się pod poniższym linkiem.

Autor: r. pr. Kamil Iwicki, Marcel Krzanowski, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.