Nie ulega wątpliwości, że ustawodawca, zarówno krajowy jak i unijny, dąży w ostatnich latach do stworzenia jak najbardziej efektywnego i ekologicznego systemu, który w założeniu ma powstrzymać i spowolnić emisje gazów cieplarnianych do atmosfery i oddziaływanie człowieka na środowisko. Emitentem istotnej części gazów cieplarnianych pozostaje sektor budownictwa i to mimo licznych regulacji, które mają nakierować podmioty zajmujące się zawodowo projektowaniem i stawianiem obiektów budowlanych oraz mieszkańców na wykorzystywanie odnawialnych materiałów budowlanych oraz sposobów zasilania. Do takich regulacji zalicza się dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz. U. UE. L. z 2010 r. Nr 153, str. 13 z późn. zm.).
Na poziomie unijnym uznano jednak, że w tym obszarze potrzebne są dalej idące rozwiązania. Projektowana dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (nowa EPBD lub projektowana dyrektywa) ma doprowadzić do stopniowego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych oraz spożytkowania energii w unijnym sektorze budownictwa. Celem działań jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Projektowana dyrektywa ma przyczynić się także do renowacji najbardziej emisyjnych (istniejących) budynków oraz ułatwić dostęp do informacji o charakterystyce energetycznej.
Przyczyny wprowadzenia nowej EPBD
Wskazany przez projektodawców powód wprowadzenia nowych przepisów, to przede wszystkim to, iż budynki odpowiadają za 40% zużywanej energii i 36% emisji gazów cieplarnianych związanych z energią. Ich renowacja będzie mieć kluczowe znaczenie dla ograniczenia zużycia energii, a idąc dalej – ma przełożyć się na redukcję emisji, zmniejszenie kosztów utrzymania budynków, oraz tworzenie miejsc pracy i wzrost gospodarczy w sektorze budownictwa.
Projektodawcy wskazują także, że minimalne wymagania dotyczące efektywności energetycznej są kluczowym narzędziem regulacyjnym, dającym bodziec do renowacji istniejących budynków na dużą skalę, ponieważ eliminują główne bariery dla renowacji. Za główne bariery uznano m.in. brak zachęt finansowych i skomplikowane struktury własności, które nie mogą być skutecznie przezwyciężone jedynie przez środki ekonomiczne. Wprowadzenie tych zmian powinno natomiast prowadzić do stopniowego wycofywania najmniej wydajnych energetycznie budynków oraz do ciągłego poprawiania standardów energetycznych w krajowym budownictwie. To z kolei ma przyczynić się do osiągnięcia długoterminowego celu dekarbonizacji zasobów budowlanych do roku 2050.
Prace nad zmianami
Przepisy, zarówno unijne jak i krajowe, powodują tworzenie warunków dla realizacji coraz to dalej idących potrzeb społeczeństwa w zakresie zmian, tak m.in. w niniejszej kwestii konsultacje społeczne zostały uruchomione w lutym 2021 r. i trwały do czerwca 2021 r. Mnogość uwag, analiza stanowisk, ilość uzupełnionych kwestionariuszy oraz długotrwały proces na etapie konstruowania projektowanej dyrektywy zakończył się pod koniec 2021 r., a materiał został przekazany do dalszych prac w Parlamencie Europejskim 15 grudnia 2021 r.
W grudniu 2023 roku Parlament europejski i Rada Unii Europejskiej wypracowały wstępne porozumienie co do kształtu nowej EPBD. Kolejne działania mają jedynie potwierdzić dokonane wcześniej przez te instytucje z Komisją Europejską ustalenia. W dniu 12 marca 2024 r. Parlament Europejski przegłosował projektowaną dyrektywę przy udziale 370 głosów za, 199 głosów przeciw, oraz 46 wstrzymujących się. Za odrzuceniem projektu zmiany głosowało 161 europosłów, przeciw 422, 21 wstrzymało się od głosu. Teraz podobny ruch powinna ma uczynić Rada.
Budynki zeroemisyjne
Głównym celem nadchodzącej nowelizacji jest spowodowanie modernizacji zarówno budynków publicznych, jak i prywatnych, zarówno mieszkalnych, jak i niemieszkalnych, w celu znacznego obniżenia kosztów związanych z ogrzewaniem i produkcją ciepłej wody, redukcji zużycia energii elektrycznej oraz emisji gazów cieplarnianych.
Wszystkie nowe budynki, na mocy art. 7, ust. 1 lit. b projektowanej dyrektywy winny być zeroemisyjne od początku 2030 r. Nowe budynki użyteczności publicznej natomiast, na mocy art. 7, ust. 1 lit. a – od 2028 r.. Są to terminy i tak odleglejsze aniżeli zakładano w pierwotnej wersji dyrektywy, bowiem w założeniu miało to nastąpić dla budynków mieszkalnych – od 2028, a dla budynków użyteczności publicznej – od 2026 r.. Co prawda „budynek zeroemisyjny” może emitować w gazy cieplarniane w niewielkim stopniu, jednak eliminuje to całkowicie np. wykorzystywanie paliw kopalnych do ogrzewania tychże budynków.
W procesie obliczania emisji, państwa członkowskie winny uwzględniać całkowity wpływ na ocieplenie klimatu w cyklu życia budynku, w tym proces produkcji i utylizacji materiałów budowlanych wykorzystanych w jego konstrukcji. W przypadku budynków mieszkalnych, państwa członkowskie zostaną zobowiązane do wprowadzenia środków mających na celu obniżenie średniego zużycia energii pierwotnej o co najmniej 16% do roku 2030, oraz o co najmniej 20–22% do roku 2035.
Działania modernizacyjne
Zgodnie z nowymi wytycznymi, na mocy art. 9 ust. 1, pkt. 1a nowej EPBD, państwa członkowskie będą zobligowane do modernizacji 16% budynków niemieszkalnych o najgorszej wydajności energetycznej do roku 2030, a do roku 2033 – 26% takich budynków, stosując minimalne standardy dotyczące efektywności energetycznej. W przypadku budynków mieszkalnych natomiast państwa członkowskie zobowiązane będą doprowadzić do zmniejszenia średniego zużycia energii o min. 16% do 2030 r., oraz o min. 20-22% do roku 2035.
Jeśli to technicznie i ekonomicznie uzasadnione, państwa członkowskie będą stopniowo zobowiązane do instalowania systemów fotowoltaicznych w budynkach publicznych i niemieszkalnych, w zależności od ich wielkości, oraz we wszystkich nowo wznoszonych budynkach mieszkalnych do roku 2030.
Innym istotnym elementem jest nakaz stopniowego wprowadzania i promowania instalacji fotowoltaicznych w budynkach użyteczności publicznej i niemieszkalnych przez państwa członkowskie, przy uwzględnieniu skali tych budynków, oraz we wszystkich nowych budynkach mieszkalnych do roku 2030, pod warunkiem spełnienia odpowiednich kryteriów technicznych i ekonomicznych.
Zmierzch paliw kopalnych w ciepłownictwie
Kolejnym podnoszonym w dyrektywie aspektem jest ten, że dwie trzecie energii zużywanej do ogrzewania i ocieplania budynków pochodzi z paliw kopalnych. W świetle zapisów projektowanej dyrektywy państwa członkowskie powinny wprowadzić środki zapewniające stopniowe wycofywanie z systemów grzewczych rozwiązań opartych na paliwach kopalnych ze wszystkich budynków do 2035 r. Jeżeli nie będzie to wykonalne, zmiana w tym obszarze powinna nastąpić najpóźniej do 2040 r. (art. 13 ust. 6).
Znowelizowana dyrektywa EPDB zakłada również i ma również na celu wprowadzenie zakazu dotowania kotłów na paliwa kopalne, co oznacza m.in. koniec możliwości dofinansowania kotłów wykorzystujących gaz ziemny, od początku 2025 r. (art. 17 ust. 15). Wszystko to, wiązać się będzie ze znacznym zmniejszeniem atrakcyjności wykorzystywania gazu ziemnego, przede wszystkim w ciepłownictwie indywidualnym, jak i systemowym.
***
Zapisy projektowanej dyrektywy mają zrewolucjonizować budownictwo i położyć kres tonom gazów cieplarnianych dostających się do atmosfery na skutek zwykłego ogrzewania budynków czy innych obiektów budowlanych. Wymóg zachowania najwyższych możliwych standardów emisyjnych dla nowego budownictwa oraz szeroko zakrojone działania modernizacyjne mogą sprawić, że opłacalność wykorzystywania np. gazu ziemnego w ciepłownictwie istotnie spadnie.
Alternatywą mogą okazać się gazy odnawialne, przede wszystkim wodór odnawialny, który na skutek spalenia nie powoduje bezpośrednich szkód klimatycznych. Scenariusz wykorzystania wodoru w ciepłownictwie był wielokrotnie przypominany w licznych dokumentach strategicznych Komisji Europejskiej. Nowa EPDB jedynie to potwierdza.
Autorzy: Kacper Tobiś, Marcel Krzanowski, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.
