Ostatnimi czasy uwaga opinii publicznej skupiła się na propozycjach dalszego „mrożenia” cen energii, czyli przedłużenia okresu obowiązywania rozwiązań utrzymujących ceny energii elektrycznej, paliw gazowych i ciepła na stałym, niższym od rynkowego poziomie. Chociaż wiemy już, że najpewniej to poselska inicjatywa zostanie wprowadzona w życie, warto jednak bliżej przyjrzeć się pomysłom zawartym w obu projektach, aby uchwycić podstawowe różnice między nimi i określić z jakimi zmianami przyjdzie nam się mierzyć.

Propozycja rządowa

W aktualnym stanie prawnym funkcjonują odrębne ustawy, wprowadzające mechanizmy chroniące obywateli przed wzrostem kosztów energii elektrycznej, paliw gazowych i ciepła w 2022 r. i 2023 r. Rządowy projekt ustawy o zmianie ustaw w celu wsparcia odbiorców energii elektrycznej, paliw gazowych i ciepła oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 71, dalej jako: „Projekt rządowy”), który wpłynął do Sejmu 23 listopada 2023 r., miał na celu przedłużenie wszystkich tych rozwiązań jednocześnie.

W zakresie energii elektrycznej Projekt rządowy zakładał „mrożenie” cen i stawek opłat dystrybucyjnych. Niezależnie od wzrostu tych cen i opłat w taryfach na rok 2024 w rozliczeniach z odbiorcami, do limitu 3 MWh dla ogółu gospodarstw domowych, 3,6 MWh dla gospodarstw domowych z osobami z niepełnosprawnościami oraz 4 MWh dla gospodarstw domowych rolników jak i posiadaczy Karty Dużej Rodziny, przewidziano stabilizację rachunków, w szczególności poprzez:

• obowiązek stosowania w rozliczeniach w roku 2024 z odbiorcami w gospodarstwach domowych przez przedsiębiorstwa energetyczne cen energii elektrycznej obowiązujących w taryfach zatwierdzanych na rok 2022 dla tych przedsiębiorstw, względnie – w przypadku braku zatwierdzonych taryf na rok 2022 – średnich cen z zatwierdzonych taryf do stosowania na rok 2022 dla czterech sprzedawców z urzędu, w zakresie limitu;
• obowiązek stosowania przez operatorów systemów dystrybucyjnych w rozliczeniach w roku 2024 z odbiorcami z grupy gospodarstw domowych stawek obowiązujących w taryfach zatwierdzanych na rok 2022, w zakresie limitu;
• wprowadzenie systemu rekompensat dla przedsiębiorstw obrotu i dystrybucji.

Projektowane zmiany w zakresie ochrony podmiotów użyteczności publicznej, w szczególności z zakresu polityki zdrowotnej, edukacyjnej i rodzinno-opiekuńczej, jednostek samorządu terytorialnego w zakresie w jakim zużywają energię elektryczną na realizację zadań publicznych, producentów rolnych, tzw. odbiorców wrażliwych oraz mikro, małych i średnich przedsiębiorstw zakładały, że niezależnie od wzrostu cen energii elektrycznej na rynku hurtowym w roku 2024 w rozliczeniach z tymi odbiorcami stosuje się cenę za obrót energią elektryczną nie wyższą niż tzw. cena maksymalna ustalona na poziomie 693 zł/MWh. Cena maksymalna w takiej wysokości będzie również miała zastosowanie do rozliczeń dla odbiorców w gospodarstwach domowych po przekroczeniu przez nich ustawowych limitów.

W zakresie paliw gazowych Projekt rządowy miał przedłużyć na kolejny rok rozwiązania osłonowe obowiązujące w 2023 r. i wspierające gospodarstwa domowe, mieszkańców budynków wielolokalowych, jak i odbiorców wrażliwych w zakupie paliw gazowych. Zakładał on wprowadzenie mechanizmu obejmującego:

• zagwarantowanie odbiorcom chronionym paliw gazowych oraz odbiorcom realizującym zadania z zakresu użyteczności publicznej objętych taryfą, ceny maksymalnej paliw gazowych oraz stawek opłat usług dystrybucji paliw gazowych na poziomie stosowanym w 2023 r.;
• przedłużenie funkcjonowania mechanizmu rekompensat dla sprzedawców paliw gazowych oraz operatorów sieci dystrybucyjnej, który służy łagodzenia skutków przedłużenia mechanizmów służących ochronie niektórych odbiorców paliw gazowych w 2023 r.;
• zagwarantowanie maksymalnej ceny paliw gazowych w 2024 r. odbiorcom prowadzącym działalność piekarniczą;
• utrzymanie w 2024 r. mechanizmu gazowego odpisu na fundusz, uiszczanego przez przedsiębiorstwa wydobywające gaz ziemny.

Cena maksymalna paliw gazowych pozostawałaby na takim samym poziomie jak obecnie, czyli 200,17 zł/MWh.

Sprawy miały się podobnie w zakresie ciepła – w Projekcie rządowym przewidziano kontynuację wsparcia dla gospodarstw domowych i instytucji użyteczności publicznej poprzez zmniejszenie opłat wynikających z wzrostu cen paliw. Proponowane przepisy przewidywały utrzymanie przez następne 12 miesięcy wysokości ponoszonych przez tych odbiorców cen i stawek opłat za dostarczone ciepło systemowe na poziomie nie wyższym niż ceny i stawki stosowane wobec odbiorców ciepła wskazanych w ustawie powiększone o 40% w każdej grupie taryfowej w danym systemie ciepłowniczym.

Powyższe propozycje nie znalazły poparcia większości posłów i posłanek obecnych na sali sejmowej i zostały odrzucone w pierwszym czytaniu 6 grudnia 2023 r.

Rozwiązania zawarte w projekcie poselskim

Swój, bardzo podobny pomysł na uregulowanie tej sprawił przedstawiła także grupa posłów związanych z partiami opozycyjnymi. 28 listopada 2023 r. do Sejmu wpłynął poselski projekt ustawy o zmianie ustaw w celu wsparcia odbiorców energii elektrycznej, paliw gazowych i ciepła oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 72 – dalej jako: „Projekt poselski”). Podobnie jak Projekt rządowy dotyczy on zminimalizowania podwyżek wpływu cen energii i gazu dla odbiorców w gospodarstwach domowych, szeroko rozumianych podmiotów użyteczności publicznej (w tym szpitale, szkoły, przedszkola, ośrodki pomocy społecznej) oraz jednostek samorządu terytorialnego. Przewidywał jednak także rozwiązania, które w perspektywie kilku najbliższych miesięcy miały na nowo „urynkowić” sytuację w zakresie cen energii.

Co do ochrony odbiorców energii elektrycznej, zaproponowany w Projekcie poselskim system pomocowy odnosi się do gospodarstw domowych, budynków użyteczności publicznej oraz jednostek samorządu terytorialnego i przewiduje utrzymanie cen stosowanych w 2023 r. tj. na podstawie taryf przedsiębiorstw zatwierdzonych przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (dalej jako: „Prezes URE”) albo średnich cen zatwierdzonych taryf sprzedawców z urzędu, w przypadku braku zatwierdzenia taryf na 2022 r. Szacunkowo, maksymalna cena energii elektrycznej wynosić będzie 412 zł/MWh. Jednakże w odniesieniu do odbiorców w gospodarstwie domowym przekraczających w zakładanym okresie zużycie 1,5 MWh oraz jednostek samorządu terytorialnego i podmiotów użyteczności publicznej (niezależnie od zużycia) przewiduje się utrzymanie na dotychczasowym poziomie ceny maksymalnej 693 zł/MWh. W tym miejscu warto wskazać, że w toku prac parlamentarnych do Projektu poselskiego włączono propozycję przedłużenia rozwiązań pomocowych dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz rolników indywidualnych. Zgodnie z pierwotną propozycją wsparcie dla nich miało zakończyć się wraz z końcem bieżącego roku. Na skutek poprawek do Projektu poselskiego mogą oni liczyć na ochronę cenową do połowy 2024 r. Projekt poselski przewiduje utrzymanie mechanizmu rekompensat dla przedsiębiorstw energetycznych, przy czym w przypadku braku zatwierdzenia taryf na 2024 r. przez Prezesa URE, do chwili ich zatwierdzenia rekompensaty będą wypłacane w wysokości 60% cen stosowanych w 2023 r.

Jeśli chodzi o rynek gazu to Projekt poselski wprowadza cenę maksymalną paliw gazowych oraz stawki opłat za świadczenie usług dystrybucji stosowane w rozliczeniach z niektórymi odbiorcami paliw gazowych. Zakres podmiotów objętych ochroną – podmiotów uprawnionych – nie uległ zmianie. Pozostają nimi gospodarstwa domowe, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe, podmioty zobowiązane do dostaw na potrzeby mieszkaniowe i użyteczności oraz podmiotów użyteczności publicznej. Cena maksymalna za gaz również pozostanie bez zmian. W Projekcie poselskim utrzymano wsparcie dla odbiorców paliw gazowych w gospodarstwach domowych o najniższych dochodach, którzy jako główne źródło ogrzewania wykorzystują kocioł na paliwa gazowe, wpisany lub zgłoszony do centralnej ewidencji emisyjności budynków, w postaci refundacji podatku VAT. Ponadto Projekt poselski przewiduje utrzymanie mechanizmu „zamrożenia” cen gazu dla piekarni i cukierni, które dysponują limitem pomocy de minimis, na poziomie cen maksymalnych określonych na 2023 r. Pozostawiono także mechanizm rekompensat dla przedsiębiorstw energetycznych z tytułu stosowania ceny maksymalnej paliw gazowych lub stawek opłat za świadczenie usług dystrybucji paliw gazowych, przy czym w przypadku braku zatwierdzenia taryf na 2024 r. przez Prezesa URE, do chwili ich zatwierdzenia rekompensaty będą wypłacane w wysokości 50% cen stosowanych w 2023 r.

Projekt ustawy w zakresie rynku ciepła podtrzymuje obecne mechanizmy ograniczenia wysokości cen za ciepło i jego dostawę – zarówno w systemach ciepłowniczych taryfowanych, w których ceny i stawki opłat podlegają zatwierdzeniu przez Prezesa URE, jak i zwolnionych z obowiązku przedkładania taryf dla ciepła do zatwierdzania regulatorowi. Projekt poselski przewiduje mechanizm wypłaty i rozliczenia świadczenia wyrównawczego dla przedsiębiorstw energetycznych z tytułu stosowania maksymalnej ceny dostawy.

Na moment sporządzania artykułu Projekt poselski został uchwalony przez Sejm oraz przyjęty przez Senat bez poprawek. Teraz czekamy na decyzję Prezydenta RP w tej sprawie.

Główne różnice między proponowanymi rozwiązaniami

W przeciwieństwie do Projektu rządowego ochrona przewidziana przez Projekt poselski obejmuje okres wyłącznie od 1 stycznia do 30 czerwca 2024 r. Z wypowiedzi posłów związanych z tą propozycją wynika, że rozwiązanie to ma pozwolić na ocenę sytuacji rynkowej w połowie przyszłego roku. Nie oznacza to odejścia od dalszego „mrożenia” cen energii, a jedynie odsunięcie w czasie decyzji w tym przedmiocie. Niemniej można pokusić się o stwierdzenie, że celem projektodawców jest rozłożone w czasie odchodzenie od rozwiązań interwencyjnych w zakresie cen energii. Swego rodzaju zapowiedzią tego było umiejscowienie w pierwotnej wersji projektu m.in. zapisów o przywróceniu obliga giełdowego dla energii elektrycznej, które uchylono w całości 6 grudnia 2022 r. Posłowie uznawali, że powrót do obowiązkowej sprzedaży energii elektrycznej na giełdzie pozwoli na wyznaczenie ceny rynkowej, która jest ważnym elementem umożliwiającym transparentne, rynkowe określenie ceny odniesienia dla umów sprzedaży energii. Przywrócenie obliga planowano na dzień 1 lipca 2024 r., czyli zaraz po wygaśnięciu mechanizmu „zamrożenia” cen energii elektrycznej. Finalnie wycofano się z tego rozwiązania, podobnie jak z propozycji zmodyfikowania zasad regulujących lokalizację farm wiatrowych. Te miały stanowić jeszcze dalej idącą zmianę w sektorze energetycznym, przede wszystkim przez ułatwienie budowy nowych wiatrowych jednostek wytwórczych na lądzie. Oba te pomysły, z uwagi na ich doniosłość, zdecydowano się przenieść do odrębnego druku sejmowego, które prawdopodobnie zostanie zaprezentowany w ciągu kilku najbliższych miesięcy.

Nowością w zakresie rynku gazu jest wprowadzenie gazowej składki na Fundusz Wypłaty Różnicy Ceny za 2022 r., na podobnych zasadach jak gazowy odpis na Fundusz Wypłaty Różnicy Ceny za 2023 r. Projekt poselski przewiduje dodanie do ustawy z dnia 15 grudnia 2022 r. o szczególnej ochronie niektórych odbiorców paliw gazowych w 2023 r. w związku z sytuacją na rynku gazu nowego rozdziału 3a, grupującego przepisy, które wstecznie zobowiązują przedsiębiorstwa wydobywają gaz ziemny do przekazania na rachunek Funduszu Wypłaty Różnicy Ceny składek gazowych w stosunku do paliw wydobytych w 2022 r. Składki mają być płatne miesięczne za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2024 r. w terminie do 20 dnia każdego miesiąca. Rozwiązanie to ma w części sfinansować dalsze mrożenie cen energii.

Nowe przepisy zakładają również zmianę zasad w zakresie rozliczenia końcowego mechanizmów wsparcia (rekompensat i wyrównań) dla przedsiębiorstw ciepłowniczych, które kończą się w dniu 31 grudnia 2023 r. i które będą kontunuowanie w 2024 r. Obecnie obowiązujące przepisy są bowiem zaprojektowane w taki sposób, że wsparcie udzielane odbiorcom uprawnionym i kwoty otrzymywane przez przedsiębiorstwa ciepłownicze nie są sobie równe, co sprawia, że przedsiębiorstwa w nieuzasadniony sposób ponoszą stratę lub uzyskują zysk, które nie wystąpiłyby, gdyby nie było systemu wsparcia dla odbiorców a przedsiębiorstwa ciepłownicze rozliczały się z odbiorcami uprawnionymi na podstawie stosowanych taryf. Warto także wspomnieć, że Projekt poselski zakłada zwiększenie wsparcia dla osób najuboższych w celu eliminacji zjawiska ubóstwa i wykluczenia energetycznego. Z tego względu w zakresie kwoty dodatku osłonowego przypadającego na okres pierwszego półrocza 2024 r., zwaloryzowano go poprzez urzędowo potwierdzony wskaźnik inflacji w 2022 roku wynoszącej 14,4%.

Autorzy: r.pr. Tomasz Brzeziński, Aleksandra Walczak, Marcel Krzanowski, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.