Pomimo podejmowanych w ostatnich latach działań mających na celu poprawę efektywności energetycznej, zwalczania zjawiska smogu w miastach czy ubóstwa energetycznego i podejmowania szeregu przedsięwzięć niskoemisyjnych, stopień realizacji wyznaczonych celów środowiskowych stale jest niski w stosunku do pierwotnych założeń.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska stwarza warunki do podjęcia realnych działań w celu zwiększenia stopnia eliminacji zjawiska smogu, w tym przede wszystkim tzw. niskiej emisji pochodzącej z sektora komunalno – bytowego. Z jednej strony proponuje działania na rzecz udoskonalenia funkcjonującego od lutego 2019 r. pilotażowego instrumentu na rzecz termomodernizacji (w tym wymiany nieekologicznych źródeł ciepła) budynków jednorodzinnych osób ubogich energetycznie („Program Stop Smog”). Z drugiej strony natomiast, proponuje podjęcie działań na rzecz zdiagnozowania źródeł niskiej emisji.

I. Dostosowanie do bieżących uwarunkowań zasad uczestnictwa i realizacji przedsięwzięć niskoemisyjnych (Program Stop Smog)

W lutym 2019 r. weszły w życie przepisy ustawy o zmianie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów („Ustawa o termomodernizacji”), na podstawie których został uruchomiony rządowy Program Stop Smog.

Program jest skierowany do osób ubogich energetycznie zamieszkujących domy jednorodzinne i adresowany do wszystkich gmin, które mogą wykazać się złą jakość powietrza na swoim terenie, tj. stężenia zanieczyszczeń powietrza przekraczają normy UE.

Program obejmuje realizację w ww. gospodarstwach domowych przedsięwzięć polegających na:

• wymianie urządzeń lub systemów grzewczych na spełniające standardy niskoemisyjne,
• likwidacji urządzeń lub systemów grzewczych oraz przyłączaniu do sieci ciepłowniczej, elektroenergetycznej lub gazowej,
• kompleksowej termomodernizacji budynku.

Przedsięwzięcia są realizowane na rzecz beneficjenta końcowego przez gminę i finansowane ze środków publicznych do 100% ich wartości. Gmina zapewnia 30% wkładu własnego (w przypadku gmin powyżej 100 tys. mieszkańców wkład musi być wyższy). Pozostała część Programu (70%) jest finansowana z budżetu państwa, poprzez Fundusz Termomodernizacji i Remontów.

Od czasu wejścia w życie ustawy podpisano 3 porozumienia z gminami (Skawina, Sucha Beskidzka, Pszczyna), a kolejne 2 wnioski gmin są w trakcie procedowania (Tuchów i Niepołomice). Zgodnie z tymi wnioskami i 3 podpisanymi porozumieniami, w latach 2019-22 będzie zrealizowanych 897 przedsięwzięć niskoemisyjnych na łączną kwotę blisko 48 mln zł. Kolejne gminy przygotowują się do przygotowania wniosku, w tym m.in. Nakło nad Notecią, Opoczno, Proszowice, Sosnowiec, Rybnik, Żywiec.

Pomimo zainteresowania ze strony ww. gmin, ich liczba jest zbyt niska aby w pełni wykorzystać środki przeznaczone na realizację ww. programu. Z tego względu, w Nowelizacji zaproponowano zmiany w programie Stop Smog mające zapewnić zwiększenie jego atrakcyjności dla gmin, które obejmują m. in.:

1. zmniejszenie z 50 na 30% wymaganej redukcji zapotrzebowania na ciepło grzewcze liczonej łącznie dla wszystkich przedsięwzięć niskoemisyjnych realizowanych przez gminę w ramach jednego porozumienia;
2. rozszerzenie zakresu przedsięwzięcia niskoemisyjnego o przyłączenie budynku do sieci elektroenergetycznej, modernizację istniejącego przyłącza ciepłowniczego, gazowego lub elektroenergetycznego, zapewnienie budynkowi dostępu do energii z zewnętrznej instalacji OZE (wraz z likwidacją źródła niespełniającego standardów niskoemisyjnych), dopuszczenie możliwości realizacji przedsięwzięć niskoemisyjnych również w budynkach będących w zasobach mieszkaniowych gminy, rozszerzenie katalogu kosztów kwalifikowanych w programie, czy zmianę warunków udziału mieszkańców w Programie poprzez wyłączenie z kryterium majątkowego wartości nieruchomości oraz jego obniżenie do kwoty 53 tys. zł;
3. wyłączenie możliwości wymiany / likwidacji kotłów na paliwa stałe klasy 5.

Zgodnie z projektowanymi zmianami, gminy zostaną ponadto wyposażone w narzędzia umożliwiające weryfikację danych osób ubiegających się do udziału w Programie. Jednocześnie, zostaną uprawnione do nabywania urządzeń i instalacji jako własnego środka trwałego, a następnie ich udostępniania beneficjentom w uzasadnionych przypadkach, tj. nieuregulowany stan prawny, zły stan techniczny budynku.

Uwzględniając wątpliwości interpretacyjne zgłaszane przez gminy w odniesieniu do warunków finansowych dla gmin i budżetu państwa, Ustawodawca wprowadził nowe brzmienia przepisów wskazujących, że udział budżetu państwa wynosi nie więcej niż 70 %, udział własny beneficjenta nie wlicza się do średniego kosztu realizacji przedsięwzięcia niskoemisyjnego, a wszelkie dodatkowe koszty wykraczające poza koszty przedsięwzięć niskoemisyjnych pokrywa gmina.

Jednocześnie, biorąc pod uwagę szereg uwag gmin, dokonano modyfikacji warunków ich udziału w programie. W konsekwencji, zaproponowano zmniejszenie minimalnej liczby budynków jednorodzinnych umożliwiającej aplikowanie do programu (z 2% do 1% – min. 30 budynków) oraz jednorazowe zniesienie tego limitu wówczas, gdy wcześniej gmina zawarła co najmniej jedno porozumienie. Wskutek zgłaszanych przez gminy postulatów w zakresie wprowadzenia zmian w Programie, wydłużono do 4 lat okres realizacji porozumienia w przypadku realizacji przez gminę w danym porozumieniu więcej niż 2 % budynków jednorodzinnych w gminie.

II. Utworzenie i uruchomienie Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB)

Proces identyfikacji źródeł niskiej emisji zostanie rozpoczęty od gromadzenia jednolitych i uspójnionych danych w skali całego kraju. Niezbędne pozostaje pozyskanie informacji na temat budynków i pochodzących z nich źródeł emisji w ramach dokonywanej inwentaryzacji budynków.

Przepisy Nowelizacji obejmują utworzenie i uruchomienie CEEB (art. 27a, art. 27b ustawy), w której gromadzi się przede wszystkim dane i informacje o budynkach i lokalach oraz dane osób uprawnionych do wprowadzania danych i informacji do CEEB, które zamieszczane są w tzw. „wykazie osób uprawnionych”. CEEB prowadzi minister właściwy do spraw gospodarki w systemie teleinformatycznym, który jest administratorem danych zgromadzonych w CEEB. W CEEB docelowo mają być zgromadzone dane dotyczące osób uprawnionych do wprowadzania informacji do CEEB, a w szczególności następujące informacje dot. budynków i lokali w zakresie:

1. źródeł ciepła, energii elektrycznej oraz spalania paliw wykorzystywanych na potrzeby budynku lub lokali;
2. przeprowadzonych kontrolach i czynnościach, w ramach których jest dokonywana inwentaryzacja budynków przez uprawnione do tego osoby;
3. przekazanej premii termomodernizacyjnej, przekazanej premii remontowej, ulgi podatkowej (termomodernizacyjnej) lub udzielonym ze środków publicznych finansowaniu albo dofinansowaniu m. in. przedsięwzięć termomodernizacyjnych, niskoemisyjnych, remontowych, OZE i innych przedsięwzięć związanych z ochroną powietrza;
4. przyznanych świadczeń z pomocy społecznej lub innych form wsparcia finansowego ze środków publicznych w zakresie: dodatku mieszkaniowego, dodatku energetycznego, zasiłku celowego na opał.

Szczegółowy zakres danych i informacji, które będą gromadzone w CEEB i przekazywane przez osoby uprawnione oraz uzupełniane automatycznie przez system teleinformatyczny obsługujący CEEB zostanie określony w treści stosownego rozporządzenia.

***

Projekt Nowelizacji stanowi swoistą odpowiedź na problemy, takie jak: konieczność wsparcia samorządów gminnych w przedsięwzięciach poprawiających stan techniczny budynków jednorodzinnych, zwiększenie efektów działań wspierających przedsięwzięcia niskoemisyjne w budynkach jednorodzinnych, czy zdiagnozowania źródeł emisji pochodzących z budynków poprzez stworzenie narzędzia wspierającego działania jednostek samorządu terytorialnego. Jest jednocześnie odpowiedzią na postulaty zgłaszane zarówno na poziomie unijnym jak i wewnętrznym. Konsultacje publiczne trwają do połowy lutego.

autor: Joanna Nowak, Wawrzynowicz i Wspólnicy Sp. k.