Dnia 24 lutego 2021 r. Komisja Europejska przyjęła nową Strategię Unii Europejskiej w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu [COM(2021) 82 final], w której nakreślono, jak przygotować się na nieuniknione skutki tej zmiany. Obecnie w wyniku coraz częstszych ekstremalnych zdarzeń pogodowych związanych z klimatem dochodzi do coraz większych strat gospodarczych. W Unii Europejskiej straty te już teraz szacuje się na średnio ponad 12 mld euro rocznie. Projekcje ekonomiczne pokazują z kolei, że w wyniku globalnego ocieplenia o 3°C w stosunku do poziomu sprzed epoki przemysłowej gospodarka Unii Europejskiej ponosiłaby straty w wysokości co najmniej 170 mld euro rocznie.

W związku z tym Komisja Europejska zapowiedziała nową, ambitniejszą Strategię Unii Europejskiej w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w komunikacie w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu, w następstwie przeprowadzonej w 2018 r. oceny strategii z 2013 r. i otwartych konsultacji publicznych, trwających od maja do sierpnia 2020 r. Wniosek dotyczący Europejskiego prawa o klimacie stanowi podstawę do zwiększenia ambicji i spójności polityki w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Zobowiązuje on Unię Europejską i państwa członkowskie do czynienia stałych postępów na rzecz zwiększenia zdolności adaptacyjnych, wzmocnienia odporności i zmniejszenia podatności na zmianę klimatu. Przez Strategię Unii Europejskiej w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu dąży się do urzeczywistnienia wizji w pełni odpornej na zmiany klimatu Unii Europejskiej w 2050 r. W dokumencie podkreśla się, że przystosowywanie się do zmiany klimatu nie powinno być traktowane jako koszt, ale jako inwestycja.

Inteligentniejsze działania adaptacyjne

Komisja Europejska wychodzi z założenia, iż nasza wiedza na temat zmian klimatycznych jest nadal niepełna. Z tego względu Unia Europejska potrzebuje więcej danych dotyczących klimatu, pozwalających oszacować przyszłe straty ekonomiczne, zrozumieć konsekwencje zdrowotne zmian i dobrać odpowiednie środki adaptacyjne. Dzięki temu proces decyzyjny każdego gospodarstwa domowego, przedsiębiorstwa, banku czy miasta będzie mógł uwzględniać zmianę klimatu. Dialog między zarządzającymi a naukowcami ma być zapewniony m.in. przez Europejską Konferencję dot. Adaptacji do Zmian Klimatu. Poza tym Komisja Europejska stoi na stanowisku, iż kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celów adaptacyjnych Europejskiego Zielonego Ładu ma transformacja cyfrowa. Pozwala ona na powszechną dostępność danych zebranych w ramach takich programów, jak np. Copernicus. W strategii wskazuje się też na nowe instrumenty Unii Europejskiej – Destination Earth i Digital Twin, dzięki którym dotychczasowa wiedza dotycząca działań adaptacyjnych może być cały czas poszerzana. Komisja Europejska planuje również zaktualizować i poszerzyć informacje udostępnione przez Climate-ADAPT, europejską platformę wiedzy o adaptacji.

W tym zakresie w strategii szczególnie podkreśla się rolę danych dotyczących ryzyka i strat związanych ze zmianą klimatu. Komisja zobowiązuje się zatem do wspomagania centralnego rejestru takich danych, pochodzących z sektora prywatnego i publicznego. Oprócz tego, planuje się, upoważniając do tego Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych, określenie najlepszego sposobu gromadzenia danych od ubezpieczycieli.

Systemowe działania adaptacyjne

Konieczność przystosowania się do zmiany klimatu ma wywołać reakcję systemową, wpłynąć na wszystkie sektory i poziomy zarządzania. Komisja Europejska wskazuje przy tym na trzy obszary priorytetowe: włączenie przystosowania do zmiany klimatu do polityki makrofiskalnej, rozwiązania adaptacyjne oparte na zasobach przyrody (opłacalne ekonomicznie oraz dostarczające korzyści natury ekologicznej) oraz lokalne działania adaptacyjne. W dokumencie podkreśla się, że strategie adaptacji na wszystkich poziomach powinny być efektywne oraz oparte na najnowszych badaniach i odkryciach naukowych. W tym zakresie kluczowa ma być współpraca transgraniczna, uwzględniająca obszary o wspólnych zagrożeniach klimatycznych. Komisja Europejska ma przy tym uaktualnić system monitoringu i raportowania działań adaptacyjnych, korzystając ze zharmonizowanych ram standardów i wskaźników.

Elementem działań systemowych Unii Europejskiej ma być przede wszystkim zwiększenie lokalnej odporności na zmianę klimatu. Już teraz intensyfikowana jest pomoc udzielana lokalnym społecznościom w ramach struktur unijnych i funduszów inwestycyjnych, np. Wspólnej Polityki Rolnej czy Programu LIFE. Oprócz tego Komisja Europejska planuje wspierać lokalne wykorzystywanie danych oraz cyfrowych i inteligentnych rozwiązań służących adaptacji – przy użyciu istniejących już instrumentów. Bezpośrednia pomoc w opracowywaniu oraz wdrażaniu planów i strategii ma być udzielana przez Porozumienie Burmistrzów na rzecz klimatu i energii. Strategia zakłada osiąganie celów w sposób zrównoważony, dlatego Unia Europejska będzie promować strategie dywersyfikacji gospodarczej, które mają umożliwiać pracownikom przekwalifikowanie się. Wsparcie w tym zakresie ma być zapewnione m. in. przez Europejski Program na rzecz Umiejętności.

Obecnie krajowe ramy budżetowe uwzględniają zmianę klimatu i klęski żywiołowe tylko do pewnego stopnia. Zważając na to, że zjawiska te mogą negatywnie wpłynąć na wzrost gospodarczy, budżety krajowe powinny brać pod uwagę środki finansujące zapobieganie ryzyku związanemu z klimatem i łagodzenie skutków zmiany klimatu. Uwzględnienie różnych scenariuszy klimatycznych w planach budżetowych ma pozwolić państwom członkowskim na długoterminowe ożywienie gospodarcze. W obrębie tych założeń Komisja Europejska planuje m.in. opracować sposoby pomiaru potencjalnego wpływu zagrożeń klimatycznych na finanse publiczne.

W strategii podkreślone zostały środowiskowe, społeczne i gospodarcze korzyści rozwiązań adaptacyjnych opartych na zasobach przyrody – inwestycje w te rozwiązania mają być opłacalne w perspektywie długoterminowej. Z tego względu Komisja Europejska zamierza zachęcić państwa członkowskie do stosowania tych rozwiązań i pomóc w ich wdrażaniu.

Szybsze działania adaptacyjne

Obecnie 30% łącznych wydatków z wieloletnich ram finansowych i instrumentu Next Generation EU ma być przeznaczone na projekty klimatyczne, przy czym priorytetowym obszarem jest tu przystosowanie się do zmiany klimatu. Biorąc pod uwagę zapotrzebowanie na inwestycje w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, istnieje luka inwestycyjna w budowie infrastruktury odpornej na zmianę klimatu. Komisja Europejska zwraca uwagę na to, że obecne działania nie skupiają się na rozwiązywaniu konkretnych problemów, np. przez poszerzanie terenów zielonych w celu ograniczenia skutków fal upałów. W dokumencie wskazano na implementację planowanej misji Horyzont Europa „Misja Adaptacja do zmian klimatu obejmująca społeczną transformację” jako na częściowe rozwiązanie przedstawionego wyżej problemu. W ramach misji będą testowane rozwiązania, za pomocą których można osiągnąć wizję odpornej na zmianę klimatu Unii Europejskiej.

W strategii podkreśla się, że budowa odpornej na zmianę klimatu infrastruktury jest opłacalna i pozwala zminimalizować negatywne skutki klęsk żywiołowych. Z tego względu Komisja Europejska planuje aktualizować wytyczne dotyczące przystosowania się do warunków klimatycznych dla dużych projektów infrastrukturalnych. W dokumencie poruszona też została kwestia konieczności przygotowania europejskich zasobów budowlanych do skutków zmiany klimatu.

Zwrócono również uwagę na to, że mimo coraz częściej pojawiających się ekstremalnych zdarzeń pogodowych, obecnie w Europie tylko 35% szkód gospodarczych związanych z klimatem jest ubezpieczona. Z tego względu Komisja Europejska zamierza promować ubezpieczenia na wypadek klęsk żywiołowych w państwach członkowskich. Działania te mają być wspomagane m.in. przez publikację wytycznych dla działań rządowych.

Intensyfikacja działań międzynarodowych

Wspieranie międzynarodowych działań na rzecz odporności na zmianę klimatu ma mieć zakres przekrojowy i obejmować takie obszary jak migracja, handel, rolnictwo czy bezpieczeństwo. Podstawą działań zewnętrznych będą Cele Zrównoważonego Rozwoju 2030 oraz Europejski Zielony Ład. Wsparcie oferowane krajom partnerskim obejmie nie tylko międzynarodowe finansowanie, ale np. oferowanie usług informacyjnych. Unia Europejska ma położyć szczególny nacisk na współpracę z państwami kontynentu afrykańskiego, małymi rozwijającymi się państwami wyspiarskimi (SIDS) oraz krajami najsłabiej rozwiniętymi (LDC). W toku tych działań Unia Europejska jest też otwarta na możliwość przejęcia nowych rozwiązań przez wzorowanie się na państwach partnerskich.

Autorzy: Julia Fischer, r.pr. Tomasz Brzeziński, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.