W unijnej strategii wodorowej z lipca 2020 r. założono zainstalowanie na terytorium Unii Europejskiej do 2030 r. elektrolizerów zasilanych energią z OZE, które mogą wyprodukować nawet 10 milionów ton wodoru odnawialnego. W planie REPowerEU z maja 2022 r., podtrzymano cel produkcji wodoru odnawialnego na terenie UE oraz sformułowano dodatkowy cel obejmujący zapewnienie do 2030 r. importu na teren UE 10 mln ton wodoru odnawialnego.
W dniu 14 września 2022 r. przewodnicząca Komisji Europejskiej ogłosiła ustanowienie Europejskiego Banku Wodoru (EBW), którego głównym celem jest wspieranie produkcji wodoru odnawialnego w UE jak również jego importu na teren UE a tym samym przyczynianie się do budowy unijnej gospodarki wodorowej i realizacji celów określonych w polityce klimatycznej UE. W dniu 16 marca 2023 r. Komisja przedstawiła szczegółowy komunikat dotyczący EBW (COM(2023) 156 final).
Szacowany poziom wymaganych inwestycji w zakresie budowy rynku wodoru
W komunikacie ws. EBW zwrócono uwagę, że europejski rynek wodoru mierzy się z czterema wyzwaniami inwestycyjnymi: zwiększeniem zdolności produkcyjnych elektrolizerów, zwiększeniem nowych zdolności produkcyjnych wodoru, otwarciem nowych sektorów popytu na wodór odnawialny i niskoemisyjny oraz rozwojem specjalnej infrastruktury wodorowej. Całkowite potrzeby inwestycyjne w zakresie produkcji, transportu i zużycia 10 mln ton wodoru odnawialnego Komisja szacuje na ok. 335–471 mld EUR, przy czym na dodatkową produkcję energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych potrzebna jest kwota 200–300 mld EUR. Z kolei szacowane nakłady inwestycyjne dotyczące wybudowania infrastruktury wodorowej do 2030 r., mają wynieść od 50 do 75 mld EUR w przypadku elektrolizerów, od 28 do 38 mld EUR w przypadku wewnętrznych rurociągów UE oraz od 6 do 11 mld EUR w przypadku magazynowania. Zwiększenie zdolności produkcyjnych elektrolizerów będzie wymagało dodatkowych inwestycji szacowanych na maksymalną kwotę 1,2 mld EUR. W międzynarodowych łańcuchach wartości potrzebna będzie dodatkowa kwota 500 mld EUR inwestycji, aby umożliwić import 10 mln ton wodoru odnawialnego, w tym w formie jego pochodnych.
Źródła finansowania potrzeb inwestycyjnych
Komisja zakłada, że większość inwestycji w sektorze wodoru będzie musiała zostać pokryta z kapitału prywatnego, wspieranym przez odpowiednie instrumenty finansowe angażujące właściwe fundusze UE. Obok szerokich możliwości pozyskania finansowania dla projektów wodorowych ze środków unijnych określonych w komunikacie ws. EBW, Komisja zwróciła szczególną uwagę na potrzebę rozwiązania problemu sfinansowania tzw. premii ekologicznej odpowiadającej wyższym kosztom ponoszonym przez tych odbiorców, którzy są skłonni wybrać wodór zamiast paliw kopalnych. Wielkość premii ekologicznej szacuje się na około 90–115 mld EUR w odniesieniu do zsumowanych wielkości produkcji krajowej i importu wodoru odnawialnego zaplanowanych na poziomie 20 mln ton. W tym kontekście, strategia EBW koncentruje się zapewnieniu pokrycia a docelowo także zmniejszenia różnicy w kosztach pomiędzy wodorem odnawialnym a paliwami kopalnymi, które może on zastąpić.
Struktura i zadania EBW
Zgodnie z komunikatem ws. EBW wyznaczono cztery filary działań, na których opiera się EBW. Obejmują one dwa mechanizmy finansowania, wspierające produkcję wodoru odnawialnego w UE i na świecie. Pierwszym filarem działań EBW jest utworzenie rynku wewnętrznego wodoru UE (aukcje z premią ekologiczną wspierające produkcję wodoru w ramach funduszu innowacyjnego). Drugi filar obejmuje działania EBW wspierające import wodoru odnawialnego do UE (aukcje z premią ekologiczną wspierające przywóz wodoru odnawialnego).
Trzecim filarem są działania EBW w zakresie zapewnienia przejrzystości i koordynacji w obszarze gromadzenia, przepływu i dostępności danych dotyczących oceny popytu, potrzeb infrastrukturalnych, przepływów wodoru oraz gromadzenia danych dotyczących kosztów wodoru.
Czwartym filarem działań EBW jest obszar działań polegających na koordynowaniu przepływu danych i usprawnieniu funkcjonowania istniejących europejskich i międzynarodowych instrumentów finansowania projektów wodorowych (np. w ramach InvestEU, funduszy strukturalnych, Funduszu innowacyjnego, pożyczek preferencyjnych, gwarancji etc.). Jak podkreśla się w komunikacie ws. EBW poprawa międzysektorowej wymiany wiedzy na temat wodoru oraz świadomości na temat poszczególnych środków wsparcia w ramach różnych instrumentów wsparcia i finansowania UE i państw członkowskich jest jednym z obszarów badanych w ramach działalności Europejskiego Banku Wodoru. Może ona wspierać współpracę i koordynację w przypadkach, gdy wiedza o wodorze nie jest główną kompetencją ekspertów zaangażowanych w realizację i planowanie.
W treści komunikatu ws. EBW zakłada się uruchomienie wszystkich 4 filarów działania EBW do końca 2023 r. W dalszej części artykułu omówione zostaną mechanizmy aukcyjne opracowane przez Komisję.
Aukcje na produkcję wodoru odnawialnego w ramach funduszu innowacyjnego
Aktualnie Komisja Europejska prowadzi pierwszą pilotażową aukcję dotyczącą produkcji wodoru odnawialnego, w ramach Funduszu Innowacyjnego, którego dochody pochodzą z unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji.
Otwarcie pierwszej aukcji pilotażowej nastąpiło dnia 23 listopada 2023 r. W związku z tym wydarzeniem Europejska Agencja Wykonawcza ds. Klimatu, Infrastruktury i Środowiska (CINEA) oraz Komisja Europejska zorganizowały w dniu 30 listopada 2023 r. dzień informacyjny na temat aukcji. Pierwsza aukcja przeprowadzana jest w oparciu o procedurę przetargu konkurencyjnego pod względem ceny. Ma ona na celu wsparcie produkcji wodoru odnawialnego pochodzenia niebiologicznego (RFNBO) i przyznanie dotacji producentom wodoru w postaci stałej premii za kilogram wyprodukowanego wodoru odnawialnego. Wsparcie ma również na celu zniwelowanie różnicy w kosztach i zwiększenie stabilności przychodów oraz atrakcyjności finansowej projektów wodorowych.
Zgodnie z opublikowanym przez Komisję Regulaminem aukcji pilotażowej z dnia 29 sierpnia 2023 r. oraz dokumentem Komisji z 6 listopada 2023 r., zawierającym odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania (FAQ), a także dokumentacją konkursu dostępną na stronie Komisji Europejskiej – finansowanie i przetargi, kluczowe elementy projektów ubiegających się o pozyskanie wsparcia w ramach aukcji pilotażowej są następujące:
- oferty muszą odnosić się do projektów, których produkcja znajduje się w Europejskim Obszarze Gospodarczym,
- instalacja dotyczy nowych mocy produkcyjnych, tj. dla których w momencie składania wniosku o dofinansowanie nie nastąpiło jeszcze rozpoczęcie prac,
- towarem sprzedawanym na aukcji jest wodór RFNBO, zgodnie z definicjami i wymogami dyrektywy OZE i jej aktów delegowanych,
- minimalna moc zainstalowana elektrolizera wynosi co najmniej 5 MWe,
- cena maksymalna dla ofert (oznaczająca maksymalną wysokość proponowanej premii) wynosi 4,5 EUR/kg wyprodukowanego wodoru,
- maksymalne ograniczenie budżetowe dla każdej oferty: jedna trzecia całkowitego dostępnego budżetu określonego dla tematu sprzedawanego na aukcji (tj. jedna trzecia kwoty 800 mln EUR lub 266,7 mln EUR),
- maksymalny czas przystąpienia do eksploatacji projektu: pięć lat po podpisaniu umowy o udzielenie dotacji.
Wniosek należy złożyć za pośrednictwem portalu UE, a zainteresowane projekty mogą uczestniczyć i składać ofertę stałą premiową, wskazującą na proponowaną wysokość wsparcia (premii) wyrażonej jako EUR/kg wyprodukowanego wodoru odnawialnego. Oferta powinna również zawierać wskazanie planowanej mocy elektrolizera i przewidywanej rocznej wielkości produkcji wodoru RFNBO w kg/rok w 10-letnim okresie produkcji. Po kontrolach w zakresie kwalifikowalności i jakości, oferty zostaną uszeregowane od najniższej do najwyższej a następnie wsparcie przyznane zostanie stosownie do tej kolejności aż do wyczerpania budżetu aukcji (co oznacza, że wygrywają oferty z najniższą proponowaną wielkością wsparcia). Przewidywany koniec aukcji to 8 lutego 2024 r. godzina 17:00 czasu brukselskiego. Po zamknięciu możliwości składania wniosków nastąpi ich ocena, a informacje o wynikach mają zostać przekazane w kwietniu 2024 r.
Finansowanie będzie przyznawane jako stała premia w EUR/kg zweryfikowanego i certyfikowanego wodoru RFNBO, obok przychodów rynkowych, które deweloperzy mogą osiągnąć, i będzie gwarantowana przez okres do 10 lat eksploatacji projektu. Inwestorzy, których projekty okazały się zwycięskie, zawrą – najpóźniej do listopada 2024 r. – umowę o dotację z CINEA, organem wdrażającym program.
W ramach zadań EBW dotyczących organizacji i przeprowadzania aukcji na wsparcie produkcji wodoru założono utworzenie unijnej platformy aukcyjnej, oferującej aukcje jako usługę dla państw członkowskich, korzystającej zarówno z Funduszu Innowacyjnego jak i zasobów państw członkowskich. Aby zapobiec fragmentacji rynku wodoru w Europie na wczesnym etapie jego tworzenia oraz ograniczyć koszty administracyjne związane z opracowaniem szeregu różnych systemów wsparcia dotyczących wodoru przez różne państwa członkowskie, Komisja proponuje możliwość zastosowania mechanizmu Auctions-as-a-Service. Ma to umożliwić pomoc projektom, które zgłosiły się do aukcji wodorowej ale jej nie wygrały. Państwa członkowskie wykorzystają zasoby własne do wsparcia realizacji projektów na ich terytorium, przy zastosowaniu unijnego mechanizmu aukcyjnego i unijnej platformy aukcyjnej.
Uruchomiona przez Komisję aukcja ma charakter pilotażowej, co ma pomóc w zdobyciu doświadczenia i wykorzystaniu go podczas organizacji kolejnej aukcji jaka planowana jest w 2024 r.
Aukcje z premią ekologiczną dotyczącą importu wodoru odnawialnego z państw trzecich
Równolegle do działań w zakresie wsparcia produkcji odnawialnego wodoru Komisja prowadzi badania nad optymalnym instrumentem wsparcia importu wodoru odnawialnego na teren UE. Celem jest pokrycie różnicy w kosztach między wodorem odnawialnym produkowanym w państwach trzecich i transportowanym do UE a paliwami kopalnymi, które może on zastąpić na terenie UE.
Komisja analizuje obecnie wykonalność wdrożenia systemu aukcji z premią ekologiczną, o którą mogą ubiegać się dostawcy wodoru odnawialnego z państw trzecich lub unijni odbiorcy zawierający umowy z producentami wodoru odnawialnego z państw trzecich. Funkcjonowanie i struktura instytucjonalna wsparcia dla importu wodoru odnawialnego mogłyby odzwierciedlać system aukcji wspierających produkcję wodoru odnawialnego w UE. Takie symetryczne podejście może zdaniem Komisji pozwolić na terminową i oszczędną realizację, która wykorzystywałaby synergie operacyjne i instytucjonalne oraz istniejące struktury takie jak CINEA.
Autorzy: r.pr. Tomasz Brzeziński, Aleksandra Walczak, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.