Pod koniec stycznia weszła w życie ustawa z dnia 26 stycznia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców paliw gazowych w związku z sytuacją na rynku gazu (Dz. U. z 2022, poz. 202) (ustawa nowelizująca).Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy, akt ten ma pozwolić „na uruchomienie nadzwyczajnych instrumentów zwiększających bezpieczeństwo energetyczne Polski, a w perspektywie krótkoterminowej wspierających gospodarstwa domowe, mieszkańców budynków wielolokalowych, jak i niektórych odbiorców wrażliwych”. Zmiany dotykają wielu obszarów w zakresie działalności przedsiębiorstw energetycznych, jednak w dzisiejszym artykule zostaną omówione tylko wybrane kwestie.

Rozszerzenie katalogu podmiotów objętych ochroną taryfową

W drodze modyfikacji treści przepisu art. 62b ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (PE) ustawa nowelizująca rozszerza katalog podmiotów objętych ochroną taryfową. Do odbiorców paliw gazowych w gospodarstwach domowych dodani zostają

1. odbiorcy będący wspólnotami mieszkaniowymi, o których mowa w ustawie z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali, albo spółdzielniami mieszkaniowymi, o których mowa w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych;
2. inni odbiorcy niż ci wskazani wyżej, którzy z mocy ustawy, umowy lub innego tytułu prawnego są uprawnieni lub zobowiązani do zapewnienia paliwa gazowego w lokalach mieszkalnych na potrzeby zużycia przez gospodarstwa domowe, w lokalach podmiotów, o których mowa niżej (pkt 3), w zakresie, w jakim zużywają paliwo gazowe na potrzeby określone w ustawie lub do lokalnej produkcji ciepła zużywanego w gospodarstwach domowych znajdujących się w budynkach wielolokalowych lub w lokalach podmiotów określonych niżej (pkt 3), pod warunkiem złożenia stosownego oświadczenia;
3. liczne podmioty realizujące zadania z zakresu użyteczności publicznej, o ile złożą stosowne oświadczenie.

Co ważne, odbiorcy paliw gazowych w gospodarstwach domowych, wspólnoty oraz spółdzielnie mieszkaniowe zostają „automatycznie” objęte ochroną taryfową, co oznacza, że wszystkie te podmioty będą podlegały specjalnemu reżimowi bez względu na to czy złożą oświadczenie dotyczące części paliwa gazowego zużywanego na potrzeby obiorców, którym ta ochrona przysługuje. Rozwiązanie to ma przeciwdziałać skutkom zaniechań po stronie zarządców wspólnot lub spółdzielni. Jeżeli jednak do takich dojdzie, to właśnie wspomniani zarządcy będą obarczeni odpowiedzialnością cywilną oraz karną. W przypadku odbiorców oznaczonych wyżej numerem 2, niezłożenie oświadczenia będzie skutkowało niezastosowaniem wobec nich ochrony taryfowej.

Poza odbiorcami paliw gazowych w gospodarstwach domowych, wszyscy odbiorcy są zobowiązani do złożenia stosownego oświadczenia przed zawarciem umowy sprzedaży paliwa gazowego lub umowy kompleksowej. Ustawa nowelizująca wprowadza dwa typy tych oświadczeń – pierwszy dotyczy odbiorców wskazanych wyżej numerami 1 i 2 (art. 62ba PE), drugi odbiorców oznaczonych numerem 3 (art. 62bb PE). Zawartość oświadczeń ma być identyczna i składać się z:

1. oświadczenia o spełnieniu warunków pozwalających na zakwalifikowaniu do danej grupy odbiorców,
2. wskazania danych służących określeniu szacowanej części paliwa gazowego, która będzie zużywane na wskazane w treści ustawy potrzeby odbiorcy,
3. określenia szacowanej części paliwa gazowego, która będzie zużywana na opisane wyżej potrzeby.

Określenie szacunkowej części paliwa gazowego jest dokonywane zgodnie z zasadami określonymi w przepisach art. 45a PE lub z uwzględnieniem powierzchni lokali mieszkalnych i użytkowych, charakteru prowadzonej w nich działalności oraz posiadanych danych historycznych.

Ważne jest, że do umów obowiązujących w dniu wejście w życie ustawy przewidziano 45-dniowy termin na złożenie stosownego oświadczenia w celu uzyskania ceny odpowiadającej taryfie z mocą od 1 stycznia 2022 r.

Na koniec tej części warto jeszcze przybliżyć katalog podmiotów kwalifikujących się do grupy oznaczonej wyżej numerem 3. Ustawodawca zalicza do nich m.in.:

• podmioty udzielające świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,
• jednostki organizacyjne pomocy społecznej w rozumieniu art. 6 pkt 5 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej,
• noclegowanie i ogrzewalnie, o których mowa w art. 48a ust. 3 i 4 wyżej wskazanej ustawy,
• jednostki organizacyjne wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej w rozumieniu art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
• podmioty systemu oświaty, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe.

Wszystkie te podmioty będą mogły skorzystać z ochrony wyłącznie, gdy złożą stosowne oświadczenie.

Mechanizm zamrożenia cen

Ustawa nowelizująca wprowadza mechanizm zamrożenia cen paliw gazowych na poziomie cen zawartych w taryfie sprzedawcy z urzędu (art. 62c ust. 1 PE), ustalonej na podstawie przepisów art. 62f PE na okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r. Jednocześnie cena ta ma charakter ceny maksymalnej, co oznacza, że wobec odbiorców, którzy wcześniej zawarli umowę z dostawcą, przewidującą niższą cenę, stosuje się tą niższą cenę do czasu wygaśnięcia umowy. Również w przypadku, gdyby w trakcie 2022 r. doszło do obniżek cen i przedsiębiorcy zaczęliby oferować ceny niższe niż w taryfie sprzedawcy z urzędu, zastosowanie będą miały ceny niższe.

Jednocześnie ustawa wyklucza możliwość podwyższenia cen i stawek taryfowych paliwa gazowego w 2022 r. Sprzedawcy gazu, którzy nie zastosują się do obowiązku stosowania zamrożonych cen i stawek, będą podlegać karze pieniężnej w wysokości nie niższej niż 1 mln zł i nie wyższej niż 15% przychodu ukaranego przedsiębiorstwa.

System rekompensat dla przedsiębiorstw energetycznych

Niedawno przyjęta ustawa z dnia 2 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2021, poz. 2271) wprowadziła rozwiązania przyznające przedsiębiorstwom energetycznym możliwości przedłożenia do dnia 30 czerwca 2022 r. Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki (Prezes URE) do zatwierdzenia taryfy skalkulowanej na podstawie części kosztów uzasadnionych paliw gazowych, podczas gdy pozostałe koszty będą uwzględnione w później zatwierdzanych taryfach. Rozłożenie w czasie wzrostu cen wiąże się z dużym wysiłkiem finansowym. Z tego względu ustawa nowelizująca przewiduje rekompensatę przysługującą przedsiębiorstwom energetycznym za każdy miesiąc kalendarzowy począwszy od dnia wprowadzenia taryfy skalkulowanej na tych szczególnych zasadach.

Rekompensata składa się z dwóch komponentów:

1. faktycznych kosztów zakupu paliwa gazowego poniesionych dla dostaw na poczet odbiorców w gospodarstwach domowych w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku o wypłatę rekompensaty, pomniejszonych o koszty uzasadnione w kosztach przyjętych do kalkulacji taryfy zgodnie z art. 62f PE oraz o kwotę zaliczki na poczet rekompensaty, ustalonej zgodnie z pkt. 2, a która została wypłacona podmiotowi uprawnionemu na poczet miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku o rekompensatę,
2. zaliczki na poczet rekompensaty należnej za miesiąc następujący po miesiącu złożenia wniosku o wypłatę rekompensaty, w kwocie stanowiącej różnicę pomiędzy kosztami planowanymi do poniesienia przez podmiot uprawniony w miesiącu następującym po miesiącu złożenia wniosku o wypłatę rekompensaty a kosztami uzasadnionymi w kosztach przyjętych do kalkulacji taryfy zgodnie z art. 62f PE.

Z uwagi na możliwość stosowania przez przedsiębiorstwa energetycznych różnych cen i opłat na podstawie taryf skalkulowanych na zasadach określonych w przepisach art. 62f PE (czym później złożony wniosek o zatwierdzenie taryfy w tym trybie, tym wyższe ceny i stawki opłat), ustawodawca przewiduje pułap cenowy, który odnosi się do cen i stawek opłat stosowanych przez przedsiębiorstwo energetyczne wykonujące zadania sprzedawcy z urzędu (art. 62c ust. 1 PE). Okoliczność ta także ma znaczenie do wyliczenia ewentualnych rekompensat dla tych przedsiębiorstw energetycznych. Z drugiej strony wszyscy odbiorcy, będący beneficjentami przyjętych rozwiązań w 2022 r., nie będą rozliczeni po cenach wyższych niż wynikających z przyjętego ograniczenia.

Powyższa rekompensata konsumować będzie – do wysokości wypłaconej rekompensaty – kwotę ewentualnej korekty, jaka przysługiwałaby sprzedawcy paliwa gazowego, którą ten rozliczałby w latach następnych. Oznacza to, iż w zakresie skonsumowanej korekty nie będą podwyższane ceny w taryfach w latach przyszłych.

W przypadku sprzedawcy gazu, który stosuje ceny zamrożone, rekompensata będzie wyliczana w oparciu o dwa komponenty:

1. w zakresie stosowania zamrożonych cen dla segmentu odbiorców w gospodarstwach domowych w spółdzielniach, wspólnotach i innych podmiotach zbiorowych zaopatrujących lokale mieszkalne, a także do odbiorców wrażliwych– kwotę stanowiącą iloczyn ilości paliwa gazowego dostarczonego przez przedsiębiorstwo energetyczne i różnicy pomiędzy poziomem cen, jakie to przedsiębiorstwo energetyczne stosowało dla tych odbiorców w dniu 1 stycznia 2022 r., a poziomem cen z taryfy sprzedawcy z urzędu; ceny na dzień 1 stycznia 2022 r. ustala się według taryf, cenników oraz umów, określających ceny i stawki na dzień 1 stycznia 2022 r.;
2. w zakresie stosowania zamrożonych cen dla segmentu odbiorców w gospodarstwach domowych indywidualnie zaopatrywanych w gaz przez przedsiębiorstwo energetyczne  – kwotę stanowiącą iloczyn ilości paliwa gazowego dostarczonego przez przedsiębiorstwo energetyczne i różnicy pomiędzy poziomem cen i stawek określonych w taryfie tego przedsiębiorstwa, którą stosowałoby ono w normalnych warunkach rynkowych, a poziomem cen określonych w taryfie sprzedawcy z urzędu.

W zależności od systemu, rekompensaty będą wypłacane co miesiąc, bądź co kwartał. Jeżeli przedsiębiorstwo energetyczne zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie objętej rekompensatami w ciągu 12 miesięcy od wypłaty ostatniej z nich, będzie zobowiązane w całości zwrócić w otrzymane środki rekompensaty z odsetkami, a pobrane środki zostaną uznane za pobrane nienależnie. Przedsiębiorstwo energetyczne, który otrzymało rekompensatę nienależnie, zobowiązane będzie do jej zwrotu.

Za wypłatę rekompensat odpowiedzialna jest Zarządca Rozliczeń S.A. Po zakończeniu roku kalendarzowego, spółka ta będzie miała obowiązek dokonania weryfikacji rekompensat należnych przedsiębiorstwu energetycznemu na podstawie otrzymanego wniosku o rozliczenie rekompensaty i niezwłocznie poinformuje Prezesa URE o wynikach dokonanej weryfikacji. Wnioski te należy składać nie później niż do 30 listopada 2023 r., zaś rozliczenie rekompensaty nie powinno trwać dłużej niż do 31 grudnia 2023 r.

Łączny koszt z tytułu rekompensat przewidzianych ustawą nie przekroczy 10 mld zł. Rekompensaty będą wypłacane przez Fundusz Wypłaty Różnicy Cen, do którego w roku 2022 zostaną przekazane:

• 40% środków uzyskanych ze sprzedaży w drodze aukcji uprawnień do emisji, o których mowa w art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 15 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, ale nie więcej niż 6 424 mln zł;
• środki z Funduszu Przeciwdziałania COVID-19, o którym mowa w art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw.

Zmiany dotyczące sposobu realizacji obowiązku utrzymania zapasów obowiązkowych

Ustawa nowelizująca wprowadza także ważne zmiany w ustawie z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym (ustawa o zapasach). Polegają one na możliwości zlecenia przez podmioty zobowiązane do utrzymywania zapasów obowiązkowych gazu ziemnego zadań z zakresu utrzymywania tych zapasów również Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych. Powyższe ma następować w ramach tzw. usługi biletowej, którą obecnie mogą świadczyć jedynie przedsiębiorstwa energetyczne wykonujące działalność gospodarczą w zakresie obrotu gazem ziemnym z zagranicą lub przedsiębiorstwa energetyczne wykonujące działalność gospodarczą w zakresie obrotu paliwami gazowymi.

Nowe przepisy zobowiązują Agencję do działania na tych samych zasadach co inne przedsiębiorstwa świadczące usługę biletową, z tą różnicą, że wyłączone zostało stosowanie art. 24b ust. 6–8 ustawy o zapasach, które przewidywały kontrolę organu regulacyjnego przed zawarciem umowy biletowej.

Dodatkowo, przewiduje się wprowadzenie regulacji umożliwiającej Agencji rozpoczęcie świadczenia usług biletowych już w bieżącym roku gazowym. W tym celu, dla zapewnienia transparentności i większej efektywności modelu, umożliwia się jej przejęcie na rzecz Skarbu Państwa zapasów obowiązkowych lub ich części. Dlatego też podmioty, które są zobowiązane do utworzenia oraz utrzymywania zapasów obowiązkowych, mogą wystąpić do Agencji z wnioskiem o zawarcie umowy biletowej. Jej zawarcie będzie oznaczało odpłatne przeniesienie na rzecz Skarbu Państwa własności gazu ziemnego utrzymywanego przez zlecającego usługę biletową w ramach zapasów obowiązkowych, w ilości pozwalającej Agencji realizację umowy. Z chwilą zawarcia umowy z Agencją z mocy prawa wstąpi w prawa i obowiązki zastępowanego podmiotu wynikające z umów o świadczenie usług magazynowania zawartych z operatorem systemu magazynowania.

Autor: Marcel Krzanowski, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.