Celem przyjętego z końcem 2019 roku Europejskiego Zielonego Ładu (The European Green Deal) jest uczynienie z Europy pierwszego na świecie kontynentu neutralnego dla klimatu oraz przekształcenie UE w oparciu o zasobooszczędną i konkurencyjną gospodarkę, wolną od emisji gazów cieplarnianych do 2050 roku. Europejski Zielony Ład (którego założenia przedstawiliśmy w jednej z publikacji w lutym: https://energia.edu.pl/europa-neutralna-dla-klimatu-the-european-green-deal/) stanowi swoistą aktualizację dotychczasowej formy zaangażowania Komisji Europejskiej w walkę ze zmianami klimatu i wobec wyzwań wiążących się z ochroną środowiska. Strategia, jaką Unia zamierza zrealizować do 2050 roku, wymaga jednak w pierwszej kolejności podjęcia kroków pośrednich, w okresie wcześniejszym  – po to, aby cel wyznaczony na 2050 rok był realny. Z tego względu, Komisja Europejska zamierza podnieść celu unijny wyznaczony na 2030 rok w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych co najmniej do – 50% oraz do – 55% w stosunku do poziomów z 1990 roku. Zabieg ten ma umożliwić stopniową neutralizację klimatu do 2050 oraz przyspieszyć i ukierunkować wysiłki transformacyjne do tego czasu, zapewniając jednocześnie wiodącą rolę UE w rozwiązywaniu globalnych wyzwań w zrównoważony sposób.

Konsultacje mające na celu zebranie opinii na temat pożądanego poziomu ambicji polityki klimatycznej i energetycznej oraz konkretnego projektu polityki w celu zwiększenia ambicji klimatycznych do 2030 roku potrwają do 23 czerwca 2020 roku. Zgodnie z zapowiedziami, kompleksowy plan zwiększenia unijnego celu klimatycznego na 2030 roku ma zostać przedstawiony już we wrześniu.

Plan klimatyczny na 2030 rok ponownie wyraża dotychczasowe stanowisko prezentowane przez Komisję co do tego, iż zwiększone ambicje klimatyczne wymagają zaangażowania i działań podejmowanych w obrębie wszystkich sektorów gospodarki, zarówno przez społeczeństwo jak i władze.

DOTYCHCZASOWE RAMY KLIMATYCZNO-ENERGETYCZNE USTALONE NA 2030 ROK

Ramy klimatyczno-energetyczne do 2030 roku obejmują ogólnounijne cele na lata 2021-2030, które miały umożliwić UE przejście do gospodarki neutralnej dla klimatu oraz realizację zobowiązań wynikających z porozumienia paryskiego. Kluczowe założenia na 2030 rok przewidywały pierwotnie:

• redukcję emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40% w stosunku do poziomów z 1990 roku;
• co najmniej 32 – procentowy udział w energii odnawialnej;
• poprawę efektywności energetycznej o co najmniej 32,5%.

Pierwotnie ramy przyjęte zostały przez Radę Europejską w październiku 2014 roku, przy czym w zakresie celów wyznaczonych dla OZE oraz efektywności energetycznej w 2018 roku dokonano korekty.

PRZESŁANKI PROPOZYCJI ZMIANY WYZNACZONYCH CELÓW NA 2030 ROK

Komisja Europejska w Planie klimatycznym na 2030 roku ponownie podkreśliła, że globalne ocieplenie ma już miejsce, dotyka obywateli krajów unijnych, a walka z tym postępującym zjawiskiem stanowi pilne wyzwanie. Brak reakcji oraz niepodejmowanie dalszych kroków w celu zapobieżenia globalnemu ociepleniu może stanowić zagrożenie długoterminowemu zrównoważeniu klimatycznemu całej planety. Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami, neutralność klimatyczna Europy pod względem emisji CO2 do 2050 roku jest możliwa wówczas, gdy doprowadzimy do ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5 stopnia.

Obecnie, UE aktywnie realizuje politykę ograniczania emisji gazów cieplarnianych i oddzielania ich od wzrostu gospodarczego. Do 2018 roku zmniejszono emisję o 23% w porównaniu z rokiem 1990, podczas gdy poziom gospodarki wzrósł o 60%. W związku z dalszymi postępami w tych wysiłkach, UE przyjęła następnie przepisy mające na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40% do 2030 roku w porównaniu z rokiem 1990, politykę i cele w zakresie OZE i efektywności energetycznej na 2030 rok, jak również polityki sektorowe, które mają docelowo doprowadzić do redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 roku o ok. 45% w przypadku ich pełnego wdrożenia.

Komisja uznała zmianę klimatu i degradację środowiska za jeden ze swoich priorytetowych obszarów działania, w związku z czym przyjęty w grudniu 2019 roku Europejski Zielony Ład zakłada osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. Aby osiągnąć ten długoterminowy cel oraz biorąc pod uwagę wyzwanie związane z konieczną transformacją gospodarczą, Komisja proponuje właśnie zwiększenie unijnego celu redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 roku do co najmniej 50% i do 55% w stosunku do poziomu z 1990 roku w sposób odpowiedzialny i zgodnie z zasadą „nie szkodzić”.

Komisja podkreśla, iż brak podjęcia tak ambitnych działań w perspektywie 2030 roku, miałaby miejsce sytuacja, w której UE zmuszona byłaby zlikwidować ponad połowę emisji w stosunku do 1990 roku w zaledwie dwie dekady po 2030 roku. Wyzwanie jakim jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku wymaga podjęcia transformacji już teraz, w związku z czym konieczne jest zakreślenie bardziej zrównoważonej ścieżki redukcji już od 2020 roku. Zwiększenie ambicji klimatycznych i – w razie potrzeby – zwiększenie celów energetycznych, a także dostosowanie odpowiednich polityk już w 2030 roku niewątpliwie spowodowałoby bardziej stopniową roczną ścieżkę redukcji i podział wysiłków między obecnym poziomem a zamierzonym na 2050 rok. Takie działania są jednak równoznaczne z koniecznością znacznego wzrostu ambicji w perspektywie krótkoterminowej, skrócenia czasu na opracowanie oraz wdrożenie dodatkowych środków oraz dostosowania do nowej sytuacji poszczególnych podmiotów gospodarczych. Podjęta inicjatywa powinna doprowadzić do zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu do działania społeczeństw, zwiększenia konkurencyjności poprzez stosowanie innowacji i modernizacji europejskich przedsiębiorstw oraz zapewnienia dostępu do bezpiecznego, niedrogiego oraz zrównoważonego systemu energetycznego po to, aby transformacja była społecznie sprawiedliwa, wspierała tworzenie nowych miejsc pracy oraz doprowadziła do poprawy warunków życia i odwrócenia degradacji środowiska.

ZAŁOŻENIA PLANU KLIMATYCZNEGO NA 2030 ROK

Komisja dokona oceny wykonalności, koszów i możliwości związanych z wdrożeniem nowych technologii oraz dokona analizy potrzeby modernizacji bazy przemysłowej UE i możliwości zapewnienia sprzyjającego środowiska dla MŚP, wpływu globalnej pozycji konkurencyjnej Unii oraz wpływu makroekonomicznego (m. in. w zakresie miejsc pracy, potencjalnego ryzyka ucieczki emisji). Komisja jednocześnie podkreśla, że osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku nie będzie możliwe bez czynnego udziału wszystkich sektorów gospodarki i społeczeństw. Kluczową rolę w tym procesie ma odegrać energia z uwagi na to, że jej produkcja oraz wykorzystanie (w tym przez gospodarstwa domowe, transport, przemysł, usługi) stanowią ponad 75% całkowitych emisji. W mniejszym stopniu, aczkolwiek nadal w dużym, spore ilości emisji generuje m. in. rolnictwo, jednak sektor użytkowania gruntów w UE (grunty rolne, lasy i inne naturalne grunty) jest obecnie pochłaniaczem netto CO2, co oznacza, że usuwa więcej CO2 z atmosfery niż uwalnia emisji gazów cieplarnianych.

W dokumencie przedłożonym do konsultacji wskazano również, iż prognozuje się, że koniecznym do rozwiązania będzie problem znacznego wzrostu emisji z sektora morskiego i lotnictwa. W odniesieniu do lotnictwa emisje wynikające z lotnictwa wewnątrzunijnego są obecnie objęte unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji (ETS). W odniesieniu do żeglugi Komisja zamierza oprzeć się na istniejącym rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) z dnia 19 grudnia 2018 roku w sprawie monitorowania sprawozdawczości i weryfikacji emisji ze statków na podstawie dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz zmieniające rozporządzenie Komisji (UE) nr 601/2012 oraz przedstawić propozycję rozszerzenia handlu emisjami na ten sektor.

PODSTAWY INTERWENCJI UNII EUROPEJSKIEJ – PODSTAWY PRAWNE I KONTROLA POMOCNICZOŚCI

Zmiany klimatu to problem transgraniczny, w którym skoordynowane działanie UE może skutecznie uzupełniać i wzmacniać działania krajowe i lokalne. Koordynacja na poziomie europejskim usprawnia działania w dziedzinie klimatu, a działania UE są uzasadnione na podstawie zasady pomocniczości, zgodnie z art. 191 traktatu lizbońskiego. Zwiększenie celu redukcji emisji gazów cieplarnianych w UE do 2030 roku wpłynie niewątpliwie na liczne sektory gospodarki unijnej i może wymagać reakcji politycznych w poszczególnych dziedzinach, nie ograniczając się do samej polityki klimatycznej jak i energetycznej. Zdaniem KE, wpływ wzrostu ambicji i powiązanych polityk na tworzenie miejsc pracy, środowisko, czy zdrowie publiczne to przykłady, które można lepiej rozwiązać na poziomie unijnym, dzięki czemu transformacja będzie możliwa w większym wymiarze.

CELE I INICJATYWA STWORZENIA PLANU KLIMATYCZNEGO NA 2030

Inicjatywa stworzenia Planu klimatycznego na 2030 rok obejmuje analizę wariantów prawodawstwa energetycznego, które zostanie uwzględnione w przeglądzie oraz rewizji odpowiednich celów i przepisów oraz analizę ambicji krajowych planów energetycznych i klimatycznych. Inicjatywa ma stanowić kompleksową ocenę wpływu zwiększenia unijnego celu redukcji emisji gazów cieplarnianych do roku 2030.

W szczególności, ocenie będzie podlegać:

• wpływ na przystępność energetyczną, zrównoważony rozwój i bezpieczeństwo, w tym koszty systemu energetycznego, potrzeby infrastrukturalne;
• rodzaj i tempo wymaganych działań mających wpływ na emisje poza systemem energetycznym, w tym w sektorach: transportu, rolnictwa, leśnictwa, przemysłu oraz odpadów;
• rodzaj i tempo rozwoju i wdrażania czystej technologii oraz jak ten wzrost odnosi się do wyznaczonego na 2030 rok celu klimatycznego, następnie 2040 rok, a ostatecznie do wyznaczonego celu neutralności klimatycznej w 2050 roku;
• sposoby i możliwości zwiększenia pochłania emisji CO2 w czasie;
• tempo i skala wymaganych inwestycji, również w celu zminimalizowania ryzyka aktywów osieroconych;
• skutki makroekonomiczne, w tym wpływ na poziom zatrudnienia i konkurencyjności;
• synergie i kompromisy w odniesieniu do problemów społecznych i środowiskowych (związanych z różnorodnością biologiczną, wykorzystaniem zasobów, poziomem zanieczyszczeń, bezpieczeństwem żywności).

Powyższa ocena stanowić ma podstawę do zaprezentowania przez Komisję:

• ogólnej koncepcji tj. rodzaju, ambicji i możliwych interakcji politycznych w dziedzinie energii i klimatu, które powinny zapewniać zgodność ze zmienionymi ambicjami klimatycznymi;
• rodzaju i ambicji działań oraz polityk z obszarów spoza sektora energetycznego, w szczególności tj.: transport, mechanizmy cenowe, rolnictwo, leśnictwo, zielona infrastruktura, przemysł, gospodarka cyfrowa, odpady, woda, środowisko;
• rodzaju wdrażanych ram umożliwiających zrównoważone finansowanie, rozwój i innowację, wdrażanie nowych technologii, wdrażanie gospodarki o obiegu zamkniętym i stanowiących wsparcie dla MŚP w okresie przejściowych.

Komisja wskazuje, że powyższa inicjatywa może stanowić wkład do dalszego rozwoju Europejskiego Zielonego Ładu, w szczególności w odniesieniu do koncepcji gospodarki o obiegu zamkniętym, unijnej strategii przemysłowej, inteligentnej mobilności czy ekologicznej polityki rolnej oraz zachowania różnorodności biologicznej. Jednocześnie KE podkreśla, iż podjęta inicjatywa zmiany celu wyznaczonego na 2030 roku przyczyni się do refleksji nad tym, w jaki sposób Unia Europejska może w dalszej kolejności promować działania o charakterze międzynarodowym oraz w jaki sposób przyczyni się do tego charakter przyszłych stosunków ze Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

Podstawą analizy będzie zestaw celów i środków politycznych tworzących ramy klimatyczno – energetyczne wyznaczone do 2030 roku oraz Pakiety Unii Energetycznej i Mobilności, które zostaną przedstawione w wyniku oceny ostatecznych krajowych planów w zakresie energii i klimatu.

POTENCJALNE SKUTKI SPOŁECZNE ZAPROPONOWANYCH ZMIAN

Przyspieszenie procesu przejścia w kierunku neutralności klimatycznej najprawdopodobniej zwiększyłoby wpływ społeczny oraz wpływ na zatrudnienie w perspektywie krótko- oraz średnioterminowej poprzez wywieranie większej presji pod względem wymagań w zakresie umiejętności i potrzeb szkoleniowych, w szczególności w przypadku sektorów, które prawdopodobnie ulegną znacznej transformacji. Z drugiej strony, pojawi się wzrost w innych sektorach, co zapewni większe możliwości zatrudnienia. Zdaniem KE, podniesienie celu klimatycznego wyznaczonego na 2030 rok prawdopodobnie doprowadziłoby jednocześnie do przyspieszenia procesu wycofywania się z wydobycia i wykorzystania paliw kopalnych, w tym węgla oraz do przyspieszenia transformacji energochłonnych gałęzi przemysłu, co niosłoby reperkusje dla określonego segmentu pracowników, skoncentrowanego w niektórych regionach.

Komisja podkreśla także znaczący wpływ transformacji na systemy edukacji i szkolenia zawodowego, bowiem transformacja z dużym prawdopodobieństwem będzie wiązać się z potrzebą przekwalifikowania oraz podnoszenia kwalifikacji pracowników. Ponadto, może wiązać się z koniecznością podjęcia dodatkowych inwestycji społecznych, w szczególności w celu wsparcia zmian na rynku pracy i relokacji pracowników. Co więcej, zwiększony stopień inwestycji ukierunkowany również będzie na system energetyczny oraz zachęty do dekarbonizacji gospodarki (w tym m. in.: poprzez ustalanie cen emisji CO2, kwestie opodatkowania), co wymaga uwagi w szczególności w odniesieniu do wrażliwych grup, jakimi są gospodarstwa domowe klasy średniej oraz osoby mieszkające na obszarach peryferyjnych.

Zanieczyszczenie powietrza spowodowane transportem, wytwarzaniem energii i ogrzewaniem w miastach i regionach, w których paliwa kopalne stanowią obecnie znaczną część koszyka energetycznego, zostałby zmniejszony, co przyniosłoby znaczne korzyści dla zdrowia i zapobiegłoby generacji dodatkowych kosztów. Rozwiązanie problemu zmian klimatu rozwiałoby ponadto obawy obywateli UE, w tym zwłaszcza w gronie młodszego pokolenia, co do znaczenia i pilnej potrzeby podejmowania działań zmierzających do poprawy klimatu w przyszłości.

POTENCJALNE SKUTKI DLA ŚRODOWISKA ZAPROPONOWANYCH ZMIAN

KE wskazuje, iż kluczowym celem tej inicjatywy w zakresie ochrony środowiska jest zajęcie się kwestią zmian klimatu i zwiększenie wiodącej roli UE na świecie w walce ze zmianami klimatu. Istnieją jednak również dodatkowe korzyści, synergie i potencjalne kompromisy w odniesieniu do problemu zanieczyszczenia powietrza, gospodarki odpadami, efektywnym gospodarowanie zasobami przy zachowaniu koncepcji gospodarki o obiegu zamkniętym oraz różnorodności biologicznej.

Dogłębna analiza wspierająca wizję Komisji dotyczącą gospodarki neutralnej dla klimatu wykazała, że konieczne będą znaczące zmiany w planowaniu zagospodarowania przestrzennego.

***

Komisja Europejska zapowiada, że zaproponuje wprowadzenie nowego celu do prawa unijnego, w pierwszej kolejności poprzez zmianę ostatnio opublikowanego projektu europejskiego prawa klimatycznego, a następnie poprzez wnioski ustawodawcze dotyczące poszczególnych sektorów. Większe ambicje klimatyczne wymagające zaangażowania i działania we wszystkich sektorach gospodarki, zarówno przez obywateli, władze i społeczeństwo obywatelskie wpłyną na stopniowe przejście w kierunku neutralności klimatycznej. Zaproponowany cel na 2030 rok zdaniem KE wpłynie jednocześnie na szereg przepisów dotyczących efektywności energetycznej, energii odnawialnej, unijnego systemu handlu emisjami, jak również na podział wysiłków w jego osiągnięciu między państwa członkowskie.

Komisja Europejska w Planie klimatycznym na 2030 rok podkreśla, że chociaż UE nie jest w stanie samodzielnie rozwiązać problemu zmian klimatu, odpowiadając za mniej niż 10% globalnych emisji, jest jednak pierwszą dużą gospodarką, która jest gotowa zrobić wszystko, aby stać się neutralnym dla klimatu, ustalić realny kierunek do osiągnięcia tego celu, a tym samym stanowić przykład dla innych regionów świata. UE przyjęła wiodącą rolę w przeciwdziałaniu zmianom klimatu, a kluczową kwestią w tym procesie jest zapewnienie sprawiedliwej transformacji. Jest już dziś najbardziej wydajną główną gospodarką na świecie pod względem emisji gazów cieplarnianych, która wprowadza kompleksowe ramy polityki w celu zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, w tym politykę klimatyczną, energetyczną, o obiegu zamkniętym i polityki sektorowe, które jedynie potwierdzają zdolność UE do wykazania wykonalności trajektorii w kierunku doprowadzenia do neutralności klimatu. Uwagi do projektu można kierować na stronie: https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12265-2030-Climate-Target-Plan?utm_source=POLITICO.EU&utm_campaign=658ad59356-EMAIL_CAMPAIGN_2020_03_19_03_56&utm_medium=email&utm_term=0_10959edeb5-658ad59356-189893661

autor: Joanna Nowak, Wawrzynowicz & Wspólnicy Sp.k.