Parlament Europejski

Pakiet Gazowo-Wodorowy przyjęty przez Parlament Europejski

11 kwietnia 2024 r. europosłowie zagłosowali za przyjęciem nowej dyrektywy i rozporządzenia w sprawie rynków gazu i wodoru. Pierwszy akt ma zastąpić wciąż obowiązującą dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącą wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylającą dyrektywę 2003/55/WE (Dz. U. UE. L. z 2009 r. Nr 211, str. 94 z późn. zm.), zaś drugi – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 715/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1775/2005 (Dz. U. UE. L. z 2009 r. Nr 211, str. 36 z późn. zm.).

Zaktualizowana dyrektywa ma przede wszystkim na celu zdekarbonizowanie sektora energetycznego. Ponadto zawiera przepisy dotyczące praw konsumentów, operatorów systemów przesyłowych i dystrybucyjnych, dostępu stron trzecich i zintegrowanego planowania sieci oraz niezależnych organów regulacyjnych. Zaktualizowane rozporządzenie ma natomiast zintegrować istniejącą infrastrukturę energetyczną oraz zapewnić większy udział wodoru i gazów odnawialnych za pomocą wysokich rabatów taryfowych. Obejmuje ono przepisy ułatwiające mieszanie wodoru z gazem ziemnym i gazami odnawialnymi oraz ściślejszą współpracę UE w zakresie jakości i magazynowania gazu.

Zasadniczo treść nowej dyrektywy i nowego rozporządzenia poznaliśmy już pod koniec zeszłego roku. Konsultacje nad projektami przebiegały w tzw. trilogach, czyli negocjacjach pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą Unii Europejskiej oraz Komisją Europejską. W obu przypadkach do osiągnięcia wspólnego stanowiska koniecznych było kilka trilogów, a ostatnie z nich miały miejsce 28 listopada (projekt dyrektywy gazowej) i 8 grudnia 2023 r. (projekt rozporządzenia gazowego). Warto wskazać najważniejsze zmiany w zakresie przepisów dotyczących rynku gazu ziemnego oraz wodoru.

Zmiany dotyczące gazu ziemnego

W kontekście tego pierwszego warto wspomnieć o tym, że ostatecznie zdecydowano się przedłużyć mechanizm dobrowolnych wspólnych zakupów gazu ziemnego (AggregateEU), który jak dotąd był regulowany rozporządzeniem Rady (UE) 2022/2576 z dnia 19 grudnia 2022 r. w sprawie zwiększenia solidarności dzięki lepszej koordynacji zakupów gazu, wiarygodnym poziomom odniesienia cen i transgranicznej wymianie gazu (Dz. U. UE. L. z 2022 r. Nr 335, str. 1 z późn. zm.). Przyszłe rozporządzenie ma zapewnić, że te rozwiązania będą funkcjonować dalej. Co istotne, z jego zapisów wnika, że przynajmniej do końca 2025 r. po stronie oferującej nie będą mogły występować przedsiębiorstwa z Federacji Rosyjskiej i Białorusi sprzedające gaz ziemny, w tym skroplony. Ten zakaz może zostać później wydłużony decyzją Komisji Europejskiej.

Oprócz tego trzeba wspomnieć także o dodaniu przepisów, które mają poszerzyć zakres stosowania tzw. rabatów taryfowych, które w dotychczasowych wersjach projektowanej dyrektywy i rozporządzenia miały stanowić zachętę do większego wykorzystania gazów odnawialnych i niskoemisyjnych. Tego typu rozwiązanie postanowiono wprowadzić także w stosunku do gazu ziemnego . Z nowego rozporządzenia wynika, że do końca 2025 r. organ regulacyjny będzie miał możliwość wprowadzenia w taryfach przesyłowych i dystrybucyjnych 100-procentowych rabatów, które znajdą zastosowanie, jeżeli gaz ziemny zostanie wprowadzony do podziemnego magazynu gazu (zniżki mają obowiązywać w punkcie wejścia i w punkcie wyjścia z magazynu).

Jedną z istotniejszych zmian dla operatorów systemów dystrybucyjnych jest dodanie przepisów, które mają zobowiązywać ich do opracowywania planów w zakresie wycofywania z eksploatacji sieci gazowych. Takie plany będą opracowywane, jeżeli z przeprowadzonych prognoz wynikać będzie, że istniejąca infrastruktura będzie nadmiarowa w stosunku do zapotrzebowania na gaz ziemny. Przepisy dyrektywy przewidują jednak, że takie plany będą mogły być tworzone wspólnie z przedsiębiorstwami aktywnymi w obszarze dystrybucji wodoru w danym regionie, jeżeli część sieci dystrybucyjnych gazu może zostać przekształcona na sieci wodorowe.

Nowe zapisy odnoszące się do infrastruktury wodorowej

Jedną z istotniejszych zmian w obszarze regulacji gazów odnawialnych i niskoemisyjnych jest wprowadzenie podziału pomiędzy operatorem systemu przesyłowego i systemu dystrybucyjnego wodoru. Warto przypomnieć, że w poprzednio przedstawianych wersjach projektowanej dyrektywy i rozporządzenia przepisy przewidywały konieczność wyodrębnienia jednego operatora zajmującego się transportem wodoru. Do sieci dystrybucji wodoru mają należeć gazociągi służące do lokalnego i regionalnego transportu wodoru o wysokim stopniu czystości, które przede wszystkim służą do dostarczania wodoru odbiorcom. Funkcje operatorskie na tych sieciach ma pełnić odrębny operator systemu dystrybucyjnego wodoru. Jeżeli operator ma być częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo, będzie musiał pozostawać pod względem formy prawnej, zarządzania oraz księgowości odrębny od aktywności, które nie wiążą się z dystrybucją gazu ziemnego czy wodoru.

Wyodrębnienie wodorowych sieci dystrybucyjnych jest ważnym czynnikiem dla preferowanych w przepisach obu aktów działań na rzecz wspomnianego już przekształcania infrastruktury gazowej na infrastrukturę wodorową. Można wskazać co najmniej kilka przykładów przepisów, które mają to umożliwić. Przykładowo, państwa członkowskie będą mogły dopuścić, aby operator systemu dystrybucyjnego wodoru, będący częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo, mógł wynająć czy wydzierżawić infrastrukturę od właścicieli sieci dystrybucyjnych, operatorów sieci dystrybucyjnych, ale także innych operatorów systemu dystrybucyjnego wodoru, będących częścią tego samego przedsiębiorstwa.

To jest rozwiązanie doraźne, jednak proces przekształcania infrastruktury ma mieć zasadniczo charakter skoordynowany. Zasadą jest, że operatorzy systemów dystrybucyjnych gazu ziemnego i wodoru będą przyjmowali odrębne plany rozwoju co 4 lata, jednak państwa członkowskie mogą dopuścić przyjmowanie jednego wspólnego planu rozwoju dla obu systemów. W takich planach mają być zawierane m.in. informacje o potrzebach i możliwościach w zakresie przekształcenia sieci dystrybucyjnych gazowych na wodorowe.

Podobnie ma być w przypadku dziesięcioletnich planów rozwoju sieci przesyłowej. Co do zasady takie plany mają być przyjmowane osobno przez operatorów systemów przesyłowych gazu ziemnego i wodoru, jednak dopuszczalne będzie stworzenie jednego wspólnego planu rozwoju przez obu operatorów. W przypadku planów przyjmowanych przez operatorów wodorowych oraz planów wspólnych, elementem niezbędnym dokumentu będą wyczerpujące i szczegółowe informacje o infrastrukturze, która może być lub będzie przekształcona i włączona do systemu wodorowego.

Zresztą proces planowania przy przygotowywaniu dziesięcioletnich planów rozwoju sieci wodorowej ma być jeszcze „bardziej” zintegrowany niż pierwotnie zapowiadano. W tym miejscu trzeba wspomnieć o nakazie ścisłej współpracy pomiędzy operatorami systemu przesyłowego wodoru a operatorami systemu przesyłowego i dystrybucyjnego energii elektrycznej, aby skoordynować wspólne wymagania infrastrukturalne, do których wprost zaliczono lokalizację elektrolizerów i odpowiedniej infrastruktury przesyłowej.

***

Europosłowie przyjęli dyrektywę 425 głosami za, 64 przeciw i 100 wstrzymało się od głosu. Z kolei nowe rozporządzenie przyjęto 447 głosami za, zaś 90 osób zagłosowało przeciw, a 54 wstrzymało się. Oba akty muszą zostać jeszcze formalnie przyjęte przez Radę przed publikacją w Dzienniku Urzędowym. Niemniej przyjęcie Pakietu Gazowo-Wodorowego należy uznać za wielki sukces tej kadencji Parlamentu Europejskiego. Teraz czas na podjęcie stosownych działań na poziomie krajowym.

Autor: Marcel Krzanowski, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.

Europejskie prawo o klimacie

28 listopada 2018 r. Komisja Europejska opublikowała komunikat „Czysta planeta dla wszystkich”. Przedstawiona w dokumencie wizja opisuje konieczność osiągnięcia przez Unię Europejską dobrze prosperującej, nowoczesnej, konkurencyjnej i neutralnej dla klimatu gospodarki. Za najważniejszy cel strategii obrano osiągnięcie zerowej emisji gazów cieplarnianych netto do 2050 r. dzięki sprawiedliwej społecznie i racjonalnej kosztowo transformacji. Cel ten stanowi podstawę dążeń Europejskiego Zielonego Ładu. Już 12 grudnia 2019 r. Rada Europejska w swoich konkluzjach nie tylko przyjęła cel polegający na osiągnięciu neutralności klimatycznej w Unii do 2050 r., ale i potwierdziła, że konieczne jest stworzenie ram, które umożliwią jego realizację.

Przez wzgląd na powyższe Komisja Europejska 4 marca 2020 r. złożyła wniosek ustawodawczy w sprawie pierwszego Europejskiego prawa o klimacie. Głównym zadaniem projektu miało być uwzględnienie celu Europejskiego Zielonego Ładu w prawie unijnym. Oznacza to, że realizacja celu będzie przebiegała teraz zgodnie z określonymi ramami prawnymi. Cel polegający na osiągnięciu neutralności klimatycznej został bezpośrednio wyrażony w art. 2 ust. 1 rozporządzenia, według którego emisje i pochłanianie gazów cieplarnianych w całej Unii należy zrównoważyć najpóźniej do 2050 r., zmniejszając w tym terminie emisje do poziomu zerowego netto. Następnie Unia ma dążyć do osiągnięcia ujemnych emisji.

Europejskie prawo o klimacie stanowi gwarant tego, że wszystkie polityki Unii Europejskiej, sektory gospodarki i grupy społeczne będą dążyć do realizacji celu Europejskiego Zielonego Ładu, ale też tego, że przejście na neutralność klimatyczną będzie nieodwracalne. Dzięki prawnemu uregulowaniu tych kwestii zapewnia się też przewidywalność wszystkim podmiotom gospodarczym – inwestorom, przedsiębiorcom, pracownikom i konsumentom, którzy będą brali udział w redukcji emisji i inwestowaniu w zielone technologie. Zaangażowanie Unii Europejskiej na rzecz przejścia na neutralność klimatyczną ma być tym samym pewne i godne zaufania. Obowiązek realizacji celu osiągnięcia zerowej emisji gazów cieplarnianych netto do 2050 r. ma zgodnie z rozporządzeniem spoczywać na właściwych instytucjach unijnych i państwach członkowskich. Niezbędne środki będą zatem podejmowane zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym, z uwzględnieniem znaczenia wspierania sprawiedliwości i solidarności między państwami członkowskimi, jak i opłacalności. Dla ułatwienia realizacji obowiązków przez państwa członkowskie, Europejskie prawo o klimacie zostało uchwalone w formie rozporządzenia, aby zapewnić bezpośrednie stosowanie przepisów. W celu zagwarantowania spójności nowych regulacji z unijnym systemem prawnym, Komisja Europejska jest obowiązana do dokonania przeglądu przepisów unijnych pod kątem ich zgodności z celami określonymi w rozporządzeniu.

Z pierwotnej wersji wniosku ustawodawczego wynikało, że do września 2020 r. Komisja przedstawi plan zwiększenia unijnego celu redukcji emisji gazów cieplarnianych na 2030 r. w odpowiedzialny sposób do co najmniej 50%, a potencjalnie do 55 % w stosunku do poziomu z 1990 r. oraz w razie potrzeby zaproponuje odpowiednią zmianę wniosku. Jako że zgodnie z planem w zakresie celów klimatycznych na 2030 r., opublikowanym 17 września 2020 r. w komunikacie Komisji „Ambitniejszy cel klimatyczny Europy do 2030 r.”, podniesienie unijnego celu redukcji emisji do 2030 r. do co najmniej 55% jest wykonalne i korzystne, wniosek ustawodawczy w sprawie musiał ulec zmianie. W rozporządzeniu wskazano zatem, że aby osiągnąć cel neutralności klimatycznej, należy zmniejszyć do 2030 r. emisję gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55% w porównaniu z poziomami z 1990 r. Komisja wskazuje, że reakcja europejska na pandemię COVID-19 stanowi możliwość przyspieszenia przejścia na gospodarkę neutralną dla klimatu i przyszłość opartą na zrównoważonym rozwoju, przy jednoczesnym łagodzeniu poważnych skutków kryzysu. Rozporządzenie zobowiązuje też Komisję do wniesienia wniosku ustawodawczego w sprawie zmiany Europejskiego prawa o klimacie z uwzględnieniem unijnego celu klimatycznego na rok 2040.

Akt uwzględnia również negatywne skutki zmian klimatu, które już oddziałują na Europę albo będą miały na nią wpływ w przyszłości. Z tego względu kładzie się nacisk na intensyfikację działań na poziomie unijnym i krajowym w związku ze zwiększeniem zdolności adaptacyjnych, wzmocnieniem odporności i zmniejszeniem wrażliwości na zmiany klimatu. Za działania te odpowiadać będą instytucje unijne oraz państwa członkowskie. Państwa członkowskie będą również zobowiązane do opracowania i wdrożenia planów i strategii przystosowawczych w celu zwiększenia odporności i zmniejszenia podatności na oddziaływanie zmiany klimatu.

Komisja podkreśla, że najważniejsze dla osiągnięcia celu neutralności klimatycznej jest zapewnienie regularnej sprawozdawczości. Z tego względu w rozporządzeniu zaproponowano system monitorowania postępów i podejmowania niezbędnych środków. System ten będzie oparty na informacjach, które Unia Europejska pozyskuje w oparciu o istniejące już procedury. Oprócz tego istotne będą najnowsze dowody naukowe dotyczące zmiany klimatu i jej skutków, uzyskane np. w drodze naziemnych obserwacji opartych na teledetekcji, takich jak informacje przekazywane w ramach programu Copernicus. W zakresie wiedzy naukowej organem doradczym Unii Europejskiej będzie Europejski Naukowy Komitet Doradczy ds. Zmian Klimatu. Komisja do września 2023 r., a następnie co pięć lat, oceni:

zbiorowe postępy poczynione przez wszystkie państwa członkowskie na drodze do realizacji celu neutralności klimatycznej,
zbiorowe postępy poczynione przez wszystkie państwa członkowskie w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu,
spójność środków unijnych z celem neutralności klimatycznej,
spójność środków unijnych z zapewnianiem postępów w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu,
spójność zidentyfikowanych środków krajowych, na podstawie zintegrowanych krajowych planów w zakresie energii i klimatu, długoterminowych strategii krajowych i dwuletnich sprawozdań z postępów przedłożonych zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2018/1999, odpowiednich do osiągnięcia celu neutralności klimatycznej,
spójność odpowiednich środków krajowych z zapewnianiem postępów w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.

Jeśli środki podjęte przez państwo członkowskie będą niespójne z celem neutralności klimatycznej lub z zapewnieniem ciągłych postępów w zwiększaniu zdolności do adaptacji, wzmacnianiu odporności i zmniejszaniu podatności – Komisja będzie miała prawo do wydania zalecenia temu państwu.

Procedura legislacyjna w sprawie wniosku Komisji została zakończona, a Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Europejskie prawo o klimacie) wchodzi w życie 29 lipca 2021 r.

Autorka: Julia Fischer, Kancelaria Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.