11 kwietnia 2024 r. europosłowie zagłosowali za przyjęciem nowej dyrektywy i rozporządzenia w sprawie rynków gazu i wodoru. Pierwszy akt ma zastąpić wciąż obowiązującą dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącą wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylającą dyrektywę 2003/55/WE (Dz. U. UE. L. z 2009 r. Nr 211, str. 94 z późn. zm.), zaś drugi – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 715/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1775/2005 (Dz. U. UE. L. z 2009 r. Nr 211, str. 36 z późn. zm.).

Zaktualizowana dyrektywa ma przede wszystkim na celu zdekarbonizowanie sektora energetycznego. Ponadto zawiera przepisy dotyczące praw konsumentów, operatorów systemów przesyłowych i dystrybucyjnych, dostępu stron trzecich i zintegrowanego planowania sieci oraz niezależnych organów regulacyjnych. Zaktualizowane rozporządzenie ma natomiast zintegrować istniejącą infrastrukturę energetyczną oraz zapewnić większy udział wodoru i gazów odnawialnych za pomocą wysokich rabatów taryfowych. Obejmuje ono przepisy ułatwiające mieszanie wodoru z gazem ziemnym i gazami odnawialnymi oraz ściślejszą współpracę UE w zakresie jakości i magazynowania gazu.

Zasadniczo treść nowej dyrektywy i nowego rozporządzenia poznaliśmy już pod koniec zeszłego roku. Konsultacje nad projektami przebiegały w tzw. trilogach, czyli negocjacjach pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą Unii Europejskiej oraz Komisją Europejską. W obu przypadkach do osiągnięcia wspólnego stanowiska koniecznych było kilka trilogów, a ostatnie z nich miały miejsce 28 listopada (projekt dyrektywy gazowej) i 8 grudnia 2023 r. (projekt rozporządzenia gazowego). Warto wskazać najważniejsze zmiany w zakresie przepisów dotyczących rynku gazu ziemnego oraz wodoru.

Zmiany dotyczące gazu ziemnego

W kontekście tego pierwszego warto wspomnieć o tym, że ostatecznie zdecydowano się przedłużyć mechanizm dobrowolnych wspólnych zakupów gazu ziemnego (AggregateEU), który jak dotąd był regulowany rozporządzeniem Rady (UE) 2022/2576 z dnia 19 grudnia 2022 r. w sprawie zwiększenia solidarności dzięki lepszej koordynacji zakupów gazu, wiarygodnym poziomom odniesienia cen i transgranicznej wymianie gazu (Dz. U. UE. L. z 2022 r. Nr 335, str. 1 z późn. zm.). Przyszłe rozporządzenie ma zapewnić, że te rozwiązania będą funkcjonować dalej. Co istotne, z jego zapisów wnika, że przynajmniej do końca 2025 r. po stronie oferującej nie będą mogły występować przedsiębiorstwa z Federacji Rosyjskiej i Białorusi sprzedające gaz ziemny, w tym skroplony. Ten zakaz może zostać później wydłużony decyzją Komisji Europejskiej.

Oprócz tego trzeba wspomnieć także o dodaniu przepisów, które mają poszerzyć zakres stosowania tzw. rabatów taryfowych, które w dotychczasowych wersjach projektowanej dyrektywy i rozporządzenia miały stanowić zachętę do większego wykorzystania gazów odnawialnych i niskoemisyjnych. Tego typu rozwiązanie postanowiono wprowadzić także w stosunku do gazu ziemnego . Z nowego rozporządzenia wynika, że do końca 2025 r. organ regulacyjny będzie miał możliwość wprowadzenia w taryfach przesyłowych i dystrybucyjnych 100-procentowych rabatów, które znajdą zastosowanie, jeżeli gaz ziemny zostanie wprowadzony do podziemnego magazynu gazu (zniżki mają obowiązywać w punkcie wejścia i w punkcie wyjścia z magazynu).

Jedną z istotniejszych zmian dla operatorów systemów dystrybucyjnych jest dodanie przepisów, które mają zobowiązywać ich do opracowywania planów w zakresie wycofywania z eksploatacji sieci gazowych. Takie plany będą opracowywane, jeżeli z przeprowadzonych prognoz wynikać będzie, że istniejąca infrastruktura będzie nadmiarowa w stosunku do zapotrzebowania na gaz ziemny. Przepisy dyrektywy przewidują jednak, że takie plany będą mogły być tworzone wspólnie z przedsiębiorstwami aktywnymi w obszarze dystrybucji wodoru w danym regionie, jeżeli część sieci dystrybucyjnych gazu może zostać przekształcona na sieci wodorowe.

Nowe zapisy odnoszące się do infrastruktury wodorowej

Jedną z istotniejszych zmian w obszarze regulacji gazów odnawialnych i niskoemisyjnych jest wprowadzenie podziału pomiędzy operatorem systemu przesyłowego i systemu dystrybucyjnego wodoru. Warto przypomnieć, że w poprzednio przedstawianych wersjach projektowanej dyrektywy i rozporządzenia przepisy przewidywały konieczność wyodrębnienia jednego operatora zajmującego się transportem wodoru. Do sieci dystrybucji wodoru mają należeć gazociągi służące do lokalnego i regionalnego transportu wodoru o wysokim stopniu czystości, które przede wszystkim służą do dostarczania wodoru odbiorcom. Funkcje operatorskie na tych sieciach ma pełnić odrębny operator systemu dystrybucyjnego wodoru. Jeżeli operator ma być częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo, będzie musiał pozostawać pod względem formy prawnej, zarządzania oraz księgowości odrębny od aktywności, które nie wiążą się z dystrybucją gazu ziemnego czy wodoru.

Wyodrębnienie wodorowych sieci dystrybucyjnych jest ważnym czynnikiem dla preferowanych w przepisach obu aktów działań na rzecz wspomnianego już przekształcania infrastruktury gazowej na infrastrukturę wodorową. Można wskazać co najmniej kilka przykładów przepisów, które mają to umożliwić. Przykładowo, państwa członkowskie będą mogły dopuścić, aby operator systemu dystrybucyjnego wodoru, będący częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo, mógł wynająć czy wydzierżawić infrastrukturę od właścicieli sieci dystrybucyjnych, operatorów sieci dystrybucyjnych, ale także innych operatorów systemu dystrybucyjnego wodoru, będących częścią tego samego przedsiębiorstwa.

To jest rozwiązanie doraźne, jednak proces przekształcania infrastruktury ma mieć zasadniczo charakter skoordynowany. Zasadą jest, że operatorzy systemów dystrybucyjnych gazu ziemnego i wodoru będą przyjmowali odrębne plany rozwoju co 4 lata, jednak państwa członkowskie mogą dopuścić przyjmowanie jednego wspólnego planu rozwoju dla obu systemów. W takich planach mają być zawierane m.in. informacje o potrzebach i możliwościach w zakresie przekształcenia sieci dystrybucyjnych gazowych na wodorowe.

Podobnie ma być w przypadku dziesięcioletnich planów rozwoju sieci przesyłowej. Co do zasady takie plany mają być przyjmowane osobno przez operatorów systemów przesyłowych gazu ziemnego i wodoru, jednak dopuszczalne będzie stworzenie jednego wspólnego planu rozwoju przez obu operatorów. W przypadku planów przyjmowanych przez operatorów wodorowych oraz planów wspólnych, elementem niezbędnym dokumentu będą wyczerpujące i szczegółowe informacje o infrastrukturze, która może być lub będzie przekształcona i włączona do systemu wodorowego.

Zresztą proces planowania przy przygotowywaniu dziesięcioletnich planów rozwoju sieci wodorowej ma być jeszcze „bardziej” zintegrowany niż pierwotnie zapowiadano. W tym miejscu trzeba wspomnieć o nakazie ścisłej współpracy pomiędzy operatorami systemu przesyłowego wodoru a operatorami systemu przesyłowego i dystrybucyjnego energii elektrycznej, aby skoordynować wspólne wymagania infrastrukturalne, do których wprost zaliczono lokalizację elektrolizerów i odpowiedniej infrastruktury przesyłowej.

***

Europosłowie przyjęli dyrektywę 425 głosami za, 64 przeciw i 100 wstrzymało się od głosu. Z kolei nowe rozporządzenie przyjęto 447 głosami za, zaś 90 osób zagłosowało przeciw, a 54 wstrzymało się. Oba akty muszą zostać jeszcze formalnie przyjęte przez Radę przed publikacją w Dzienniku Urzędowym. Niemniej przyjęcie Pakietu Gazowo-Wodorowego należy uznać za wielki sukces tej kadencji Parlamentu Europejskiego. Teraz czas na podjęcie stosownych działań na poziomie krajowym.

Autor: Marcel Krzanowski, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.