W ostatnim odcinku dotyczącym nowelizacji Prawa Energetycznego [zmian w Prawie Energetycznym dotyczyły artykuły: Nowelizacja Prawa Energetycznego – część I oraz Nowelizacja Prawa Energetycznego – część II], pragniemy opisać zmiany mające wzmocnić pozycję konsumenta na rynku energetycznym w Polsce i podwyższyć poziom ochrony konkurencji. Przepisy te mają na celu zwalczanie powszechnych obecnie praktyk naruszających interesy konsumentów i aktywizację  odbiorcy końcowego na rynku energii.

Nowy akt prawny został ogłoszony 18 czerwca 2021 r. w Dzienniku Ustaw. Zmiany obecnie oczekują na wejście w życie, które, poza przewidzianymi w ustawie wyjątkami, nastąpi już 3 lipca tego roku.  

COFNIĘCIE KONCESJI

W zakresie ochrony konkurencji i konsumentów, ustawodawca zdecydował się przede wszystkim na rozszerzenie katalogu przypadków, w których Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (Prezes URE) może cofnąć koncesję wydaną przedsiębiorcy energetycznemu. Jedną z przesłanek cofnięcia koncesji ma być wydanie przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezesa UOKiK) prawomocnej decyzji o uznaniu praktyki przedsiębiorstwa energetycznego za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Dotychczas najsurowszą sankcją za naruszanie zbiorowych interesów konsumentów przez przedsiębiorstwa energetyczne było nałożenie przez Prezesa UOKiK kary pieniężnej w wysokości 10% obrotu osiągniętego  przez przedsiębiorstwo w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Rozwiązanie to nie było jak na razie sposobem na pełne zabezpieczenie interesów konsumenta, ponieważ przedsiębiorca po zaskarżeniu decyzji do sądu mógł nadal dopuszczać się naruszeń. Jako że Prezes UOKiK nakładał na przedsiębiorstwa energetyczne kary pieniężne w sprawach o naruszanie zbiorowych interesów konsumentów, dodanie nowej przesłanki cofnięcia koncesji dla przedsiębiorców energetycznych może mieć bardzo duży wpływ na ochronę konkurencji w tym zakresie. To znaczne rozszerzenie kompetencji Prezesa URE nie nakłada jednak na niego obowiązku cofnięcia koncesji w tych okolicznościach – zgodnie z art. 41 ust. 4 Prawa Energetycznego cofnięcie koncesji jest wtedy fakultatywne.

Warto zaznaczyć, że obowiązek przedsiębiorstw energetycznych prowadzących działalność gospodarczą w zakresie obrotu gazem i energią elektryczną przestrzegania chronionych prawem interesów odbiorców wynika z wprowadzonego przez Prezesa URE warunku koncesyjnego. Obejmuje on w szczególności udzielanie pełnych, rzetelnych i wyczerpujących informacji konsumentowi, a zamieszczany jest we wszystkich nowo udzielanych koncesjach dotyczących obrotu paliwami gazowymi i energią elektryczną.

ZAKAZ ZAWIERANIA UMÓW SPRZEDAŻY PALIW GAZOWYCH I ENERGII ELEKTRYCZNEJ POZA LOKALEM PRZEDSIĘBIORSTWA

Kolejną zmianą Prawa Energetycznego, mającą na celu wyeliminowanie lub zmniejszenie występowania nieuczciwych praktyk na rynku energetycznym, jest regulacja adresowana do sprzedawców paliw gazowych i energii elektrycznej. Nowy przepis stanowi reakcję na liczne nieprawidłowości, a nawet przestępstwa, których dopuszczają się sprzedawcy. W związku z tym zaproponowano zakaz zawierania umowy sprzedaży paliw gazowych i energii elektrycznej lub umowy kompleksowej dotyczącej dostarczania tych paliw czy energii z odbiorcą końcowym w gospodarstwie domowym poza lokalem przedsiębiorstwa, czyli sprzedaży przez kanał „door to door”. Zmiana ta była wzorowana na rozwiązaniach innych Państw Unii Europejskiej, które w odpowiedzi na nieuczciwe praktyki rynkowe stosowane przez sprzedawców, również wyeliminowały lub znacznie ograniczyły sprzedaż „door to door”.

Nowa regulacja w zakresie pojęcia „umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa” odsyła do definicji ustawowej zawartej w ustawie z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta. Oznacza to, że na gruncie Prawa Energetycznego taka umowa będzie rozumiana bardzo szeroko. Przepis odnosi się nie tylko do umów zawartych fizycznie poza lokalem przedsiębiorcy, ale też do umów zawartych w lokalu danego przedsiębiorcy lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość bezpośrednio po tym, jak nawiązano indywidualny i osobisty kontakt z konsumentem w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy oraz do umów zawartych podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja oraz zawieranie umów z konsumentami. Konsekwencją zawarcia w ten sposób umowy będzie jej nieważność. Ustawodawca podkreśla jednak, że nadal możliwe będzie zawarcie takiej umowy na odległość (np. telefonicznie) czy w punkcie sprzedawcy umiejscowionym np. w galerii handlowej. Celem zmiany ma być nie tylko ochrona konsumentów, ale też mobilizacja do podejmowania przez nich aktywnych działań na rynku paliw gazowych i energii elektrycznej. Dodanie odpowiedniej podstawy prawnej pozwala Prezesowi URE na wyciąganie konsekwencji za nieuczciwe zachowania sprzedawców – dotychczas organ ten nie był w żaden sposób upoważniony do właściwej interwencji.

Co należy zaznaczyć, pierwotna wersja projektu nowelizacji Prawa Energetycznego zakładała przekazanie Prezesowi URE jeszcze szerszych kompetencji – zakaz miał dotyczyć również zmiany umowy z odbiorcą końcowym w gospodarstwie domowym poza lokalem przedsiębiorstwa. Z tego rozwiązania zrezygnowano, jednak tylko ze względów finansowych.

Oprócz wprowadzenia zakazu sprzedaży „door to door”, w ramach nowelizacji podjęto również inne środki mające na celu przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom sprzedawców paliw gazowych i energii elektrycznej. Dotychczasowy obowiązek zapewnienia publicznego dostępu do zbioru praw konsumenta został skonkretyzowany – teraz sprzedawca jest zobowiązany do zamieszczenia zbioru praw konsumenta na swojej stronie internetowej wraz z informacją o aktualnym stanie prawnym. Poza tym według nowych przepisów sprzedawca ma aktualizować zbiór w oparciu o aktualny stan prawny.

ZATWIERDZANIE PRZEZ PREZESA URE INSTRUKCJI RUCHU I EKSPLOATACJI

Następna związana z ochroną konkurencji na rynku energii zmiana Prawa Energetycznego ma służyć przede wszystkim przełamaniu monopolu grup energetycznych na sprzedaż energii elektrycznej odbiorcom końcowym. Regulacja ta stanowi odpowiedź na legislację unijną, która kładzie coraz większy nacisk na prawo odbiorcy do wyboru sprzedawcy z poszanowaniem zasady ochrony interesów odbiorców końcowych oraz równoprawnego traktowania stron umowy. Do rozwoju konkurencji na rynku mają się przyczynić nowe przepisy dotyczące instrukcji ruchu i eksploatacji sieci lub instalacji. Jak na razie Prezes URE był upoważniony do zatwierdzania instrukcji ruchu i eksploatacji sieci przemysłowej i sieci dystrybucyjnej. Z wejściem w życie nowelizacji Prawa Energetycznego zatwierdzane będą też nowo wprowadzone instrukcje – ruchu i eksploatacji instalacji magazynowej oraz instalacji skroplonego gazu. W nowych przepisach określa się kryteria zatwierdzenia instrukcji ruchu i eksploatacji przez Prezesa URE. Wynika z nich, że instrukcje muszą:

• Spełniać wymagania określone w ustawie,
• Równoważyć interesy użytkowników systemu,
• Nie stanowić zagrożenia dla rozwoju konkurencji na rynku energii elektrycznej lub gazu ziemnego.

W ten sposób regulator będzie wyposażony w kompetencje zapobiegające hamowaniu rozwoju konkurencji na rynku energii. Jeśli instrukcje nie będą spełniały wymienionych wyżej wymagań, Prezes URE może wezwać operatora systemu przesyłowego, operatora systemu dystrybucyjnego, operatora systemu magazynowania lub operatora systemu skraplania gazu ziemnego do zmiany sporządzonej przez nich instrukcji w wyznaczonym terminie. W przypadku zaniechania zmiany instrukcji przez operatora, Prezes URE będzie mógł sam zmienić instrukcję w drodze decyzji, w zakresie określonym w wezwaniu.

ZAMKNIĘTE SYSTEMY DYSTRYBUCYJNE

Wprowadzenie do polskiego prawa energetycznego nowej instytucji – zamkniętych systemów dystrybucyjnych (ZSD) – ma służyć operatorom systemów dystrybucyjnych (OSD) i przedsiębiorstwom, których głównym przedmiotem działalności nie jest działalność energetyczna, a które są zmuszone uzyskać statut OSD. Skala ich działalności energetycznej jest mała, niewspółmierna do obowiązków administracyjnych nakładanych na OSD. Ustawodawca uznał, że Prawo Energetyczne wadliwie nie rozróżniało spółek zajmujących się dystrybucją energii elektrycznej ze względu zakres ich działalności. W uzasadnieniu nowelizacji przedstawia się dwa najbardziej reprezentatywne przykłady ZSD. Jednym z nich jest duży zakład przemysłowy, który ze względu na przeszłe uwarunkowania dostarczał energię elektryczną swoim oddziałom czy działom produkcyjnym i jednocześnie wszystkim innym podmiotom lub jednostkom zlokalizowanym na terenie przedsiębiorstwa. Zakłady te ulegały z czasem licznym przekształceniom na różnych poziomach, jednak konfiguracja i funkcjonowanie układu elektroenergetycznego nie zmieniło się. Kolejny przedstawiony w uzasadnieniu model ZSD obejmuje m.in. specjalne sfery ekonomiczne, kompleksy i centra handlowe (wielkopowierzchniowe), centra biurowe czy wydzielone osiedla mieszkaniowe. Podmioty prowadzące takie ośrodki, dostarczając energię elektryczną odbiorcom końcowym, również są obowiązane uzyskać status przedsiębiorstw energetycznych.

Ze statusem OSD łączy się wiele obowiązków, takich jak np. uzyskanie koncesji, zatwierdzanie taryfy czy przedkładanie różnego rodzaju sprawozdań. Te obciążenia mają na celu głównie zapewnienie ochrony użytkownikom sieci dystrybucyjnej, zachowanie jej w należytym stanie technicznym oraz jej rozbudowę. Podczas gdy u wymienionych wyżej podmiotów odbiorcy końcowi nie są zazwyczaj gospodarstwami domowymi, tak szeroka ochrona nie jest uzasadniona. Należy też wziąć uwagę to, że na realizację obowiązków OSD należy przeznaczyć znaczne środki finansowe, zasoby administracyjne i ludzkie. Dotychczasowe rozwiązanie nie było też korzystne finansowo dla państwa, ponieważ ilość spraw administracyjnych prowadzonych przez Prezesa URE w związku z OSD była nieproporcjonalna do przyznawanego na ten cel budżetu.

Jako rozwiązanie tych trudności ustawodawca postanowił wprowadzić zamknięte systemy dystrybucyjne. Zgodnie z nowymi przepisami, o ustanowienie ZSD może się ubiegać OSD, którego system dystrybucyjny jest umiejscowiony na ograniczonym geograficznie obszarze zakładu przemysłowego, obiektu handlowego lub miejsca świadczenia usług wspólnych, do którego sieci przyłączonych jest nie więcej niż 100 odbiorców paliw gazowych lub energii elektrycznej w gospodarstwach domowych. Aby stać się ZSD, system musi też spełnić warunki określne w przepisach. Ustawodawca wykluczył możliwość przyznania statusu ZSD spółdzielniom mieszkaniowym i deweloperom. Prezes URE wydaje decyzję przyznającą statut ZSD tylko na wniosek, po sprawdzeniu, czy obiekt spełnia przesłanki wskazane w przepisach. Co istotne, do złożenia wniosku w trybie nowych przepisów, uprawniony jest tylko OSD. Przed ubieganiem się o statut ZSD, podmiot musi zatem w pierwszej kolejności:

• Uzyskać koncesję na dystrybucję energii elektrycznej,
• Złożyć wniosek o przyznanie statusu OSD,
• Przedłożyć Prezesowi URE pierwszą taryfę do zatwierdzenia.

Operator, po uzyskaniu pozytywnej decyzji Prezesa URE, jest ex lege zwolniony z obowiązku przedkładania do zatwierdzania taryf i sporządzania planu rozwoju operatora systemu. Jednak zwolnienie z obowiązku przedkładania taryf ma charakter ograniczony – obowiązuje warunkowo, przy spełnieniu dodatkowych wymogów określonych w nowych przepisach. Operator ZSD będzie nadal musiał prowadzić politykę księgowo-finansową zgodnie z art. 44 Prawa Energetycznego.

Omawiana zmiana ma być korzystna nie tylko dla OSD, ale i dla odbiorców końcowych. Dotychczas część podmiotów w celu uniknięcia uzyskania statutu OSD udostępniała odbiorcom media na zasadzie refaktury i obciążała ich kosztami dostarczania mediów. Z tego względu pododbiorcy nie mogą realizować swoich podstawowych praw konsumenta, w szczególności prawa do zmiany sprzedawcy energii elektrycznej. Oprócz tego odbiorcy ponoszą znacznie wyższe koszty niż te, które będą ich obciążać przy funkcjonowaniu w ramach danego obiektu ZSD. Z tego względu wprowadzenie nowej instytucji ma przyczynić się do rozwoju konkurencji na rynku energii elektrycznej.

Autorka: Julia Fischer, Kancelaria Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.